ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ - ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ # 01 ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Το αρχαιότερο Νοσοκομείο του Καναδά και της βόρειας Αμερικής 

Hotel-Dieu de Quebec

Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης

Δ/ντής Χειρουργικής

Παν/κό Νοσοκομείο Ηρακλείου

Το 1700 εδώ έγινε μια εγχείρηση για καρκίνο του μαστού από το γιατρό Michel Sarrazin de l' Etang σε μια καλόγρια ονόματι Soeur Barbier, η οποία όχι μόνο επέζησε της επέμβασης, αλλά έζησε ακόμα είκοσι χρόνια και απεβίωσε από άλλη αιτία.

Ο άνθρωπος που προχώρησε στην επέμβαση, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ιατρικά ταλέντα του τέλους του δεκάτου έβδομου και των αρχών του δεκάτου όγδοου αιώνα και πολύ γνωστή φυσιογνωμία στο χειρουργείο του Hotel-Dieu.

Ήταν η εποχή του χειρουργού-μπαρμπέρη, τότε που θεωρητικά όποιος είχε… γενειάδα μπορούσε να προχωρήσει και σε χειρουργικές τομές σε ευαίσθητους

ιστούς.

Ετούτος όμως ο χειρουργός της ιστορίας μας ήταν κάπως διαφορετικός.

Είχε τελειώσει την ιατρική σχολή του πανεπιστημίου της Ρουέν και ήταν αρκετά πεπειραμένος. Τα γραπτά του σχετικά με την πανίδα και χλωρίδα του Καναδά είναι ακόμα και σήμερα πολύτιμα. Ήταν ένθερμος μαθητής της χλωρίδας και των θεραπευτικών της ιδιοτήτων και χρησιμοποιούσε στην καθημερινή εξάσκηση και ιατρική πρακτική διάφορα φυτά ως αφεψήματα, όπως την Aralia Canadense για

παράδειγμα, στην επούλωση ελκών και την Astor Corona ως εμετικό και καθαρτικό, κάτι το οποίο δεν συνηθιζόταν σε άλλα νοσοκομεία.

Βεβαίως και το Hotel-Dieu του Κεμπέκ, δεν ήταν ένα συνηθισμένο νοσοκομείο. Είναι εκεί όπου άρχισε η νοσοκομειακή φροντίδα και νοσηλεία των ασθενών στον Καναδά.

Είναι το αρχαιότερο νοσοκομείο στη Βόρεια Αμερική, το παλιότερο ‘’βορείως του Μεξικού’’, όπως τόσο καθαρά και παραστατικά γράφουν τα πληροφοριακά του στοιχεία. Ιδρύθηκε το 1639 και είναι το αρχαιότερο από μια σειρά πέντε γαλλικών νοσοκομείων που χτίστηκαν στην άγρια τότε περιοχή της Νέας Γαλλίας.

Εδώ πρέπει να πούμε ευθύς εξαρχής ότι ο ρόλος των Αυγουστίνων μοναχών, ήταν καταλυτικός!

Τα άλλα ήταν το Hotel-Dieu του Μόντρεαλ που χτίστηκε το 1644 ή Ville Marie όπως ονομάστηκε στη συνέχεια, το Hopital General του Κεμπέκ το 1692, το Hopital General του Μόντρεαλ το 1694 και το Hotel-Dieu de Trois Rivieres το 1697.

Στην αρχή ήταν ένας ξύλινος σχηματισμός, ο οποίος περιστοιχιζόταν από ένα φράχτη από γερούς πασσάλους, με σκοπό την προστασία από τις επιθέσεις από τη μεριά των Ινδιάνων της περιοχής. Το νοσοκομείο και το συνδεδεμένο με αυτό διπλανό μοναστήρι, βρίσκονται και τώρα στην ίδια αρχική τους θέση.

Το νοσοκομείο μέχρι το 1960, το λειτουργούσαν αποκλειστικά οι Αυγουστίνες μοναχές, δηλαδή για πάνω από τριακόσια χρόνια, αλλά από τη χρονιά εκείνη και με την αναμόρφωση των υπηρεσιών υγείας του Καναδά, χρησιμοποιούνται επαγγελματίες νοσηλεύτριες και σήμερα είναι από τα μεγαλύτερα γενικά νοσοκομεία της χώρας, πασίγνωστο για την συμβολή του στην αντιμετώπιση ασθενών με καρκίνο και με παθήσεις των νεφρών.

Η φήμη του δεν ήρθε βεβαίως ξαφνικά σε μια νύχτα! Ήταν το αποκορύφωμα προσπάθειας αιώνων για την επίτευξη ιατρικής αριστείας από τα μέλη μιας ομάδας, η αποκλειστική αφοσίωση της οποίας ήταν η φροντίδα των ασθενών.

Οι Αυγουστίνες πάντοτε τίμησαν το νοσοκομείο τους και διατήρησαν επαρκή ιστορικά στοιχεία των επιτευγμάτων τους. Για παράδειγμα τη θεραπεία των άτονων ελκών. Το 1799 αναφέρεται κάπου στα αρχεία τους ότι η πάθηση αντιμετωπιζόταν, δωρεάν για τους φτωχούς, αρχικά με αφαίμαξη, όπως και τόσες άλλες άλλωστε, την οποία ακολουθούσε τοπικός καθαρισμός της περιοχής στα πλαίσια ευρύτερου καθαρισμού του σώματος. Ένα είδος καταπλάσματος από πλιγούρι βρώμης, εφαρμοζόταν στην πληγή, η οποία στη συνέχεια καλυπτόταν με καθαρά πανιά.

Ο ασθενής ετίθετο σε δίαιτα με σούπα, μικρή ποσότητα κρέατος και αποφυγή του αλκοόλ.

Οι Αδελφές του Hotel-Dieu ήταν πολύ μπροστά από την εποχή τους στο 18ο αιώνα και στη θεραπεία επίσης του κοινού κρυολογήματος με ένα απλό σκεύασμα που είχε ως κύριο συστατικό τη ζάχαρη σφενδάμου, το οποίο πίστευαν ότι καθαρίζει το αίμα.

Οι επισκέπτες σήμερα που προσπαθούν να βρουν τον δρόμο τους μέσα από ένα λαβύρινθο διαδρόμων που οδηγούν σε θαλάμους και εργαστήρια, σύντομα συνειδητοποιούν ότι αυτό δεν είναι πλέον μια ήσυχη παλιά θρησκευτική δομή, αλλά ένα ζωντανό και παλλόμενο ιατρικό κέντρο. Παρόλα αυτά, το παρελθόν δεν είναι ποτέ πολύ μακριά, αλλά τουναντίον πολλές φορές παρουσιάζεται απρόσκλητο. Μια σύντομη, πέντε μόλις λεπτών, διαδρομή οδηγεί στο μοναστήρι με τα αρχικά θησαυροφυλάκια του δέκατου έβδομου αιώνα, όπου οι καλόγριες κατέφευγαν σε περιόδους επικείμενης επίθεσης.

Λίγα βήματα πιο εκεί βρίσκεται η πανέμορφη εκκλησία του μοναστηριού που χτίστηκε το 1800 για να αντικαταστήσει την προηγούμενη που κάηκε.

Η διακόσμηση είναι έργο του διάσημου σχεδιαστή εκκλησιών, Thomas Baillarge. Και κοντά μας ο κήπος όπου βρίσκονται θαμμένες οι τρεις ιδρύτριες αδελφές του νοσοκομείου, Marie Guenet de SaintIgnace, Marie Forestier de Saint-Bonaventure και Anne Le Cointre de Saint-Bernard.

Η ιστορία του Hotel-Dieu είναι στην πραγματικότητα η ιστορία του Κεμπέκ, λένε οι ειδήμονες εδώ. Το νοσοκομείο ετούτο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας, τμήμα της παράδοσης.

Για την περίοδο γύρω στα 1700, ας πούμε, που ήταν καταστροφική από πάσης πλευράς. Η ευλογιά ήταν διαδεδομένη μεταξύ των Ινδιάνων σε διαστάσεις επιδημίας, τα πλοία έφερναν μαζί τους τον τύφο, την ευλογιά και τον κακοήθη πυρετό και το Hotel-Dieu πλημμύριζε από κόσμο.

Η μια επιδημία ερχόταν πάνω στην άλλη. Οι μοναχές επλήγησαν και έχασαν τη ζωή τους. Οι γιατροί, ακόμη και ο προαναφερθείς Sarrazin, πέθαναν επίσης από σχετικές μολύνσεις.

Το 1755, πυρκαγιά ισοπέδωσε τα κτίρια και μόνο οι τοίχοι του μοναστηριού παρέμειναν όρθιοι. Μια μοναχή έχασε τη ζωή της μέσα στις φλόγες και πολλά

κουτιά με αρχειακό υλικό, καταστράφηκαν. Οι Αδελφές κατέφυγαν σε ένα κοντινό μοναστήρι, αλλά το 1757 ξαναγύρισαν στα νέα κτίρια, τα οποία εν τω μεταξύ είχαν χτισθεί πάνω στα ερείπια των παλιών.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1759, οι Αδελφές αντιμετώπισαν μια νέα απειλή. Τον Τζέημς Γούλφ (James Wolfe, 1727-1759), ο οποίος είχε φέρει το βρετανικό στόλο μέχρι τον ποταμό του Αγίου Λαυρεντίου και πολιόρκησε το Κεμπέκ. Ένας σωρός σήμερα από μπάλες κανονιών αναμνηστικά από το βομβαρδισμό του Κεμπέκ, που είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές βλάβες στα τοιχώματα και την οροφή της δομής

εκείνης, βρίσκονται στη συλλογή του μοναστηριού των Αυγουστίνων.

Τα Βρεττανικά στρατεύματα μετά την κατάκτηση της πόλης, μετακινήθηκαν προς το κέντρο της, καταλαμβάνοντας και στρατοπεδεύοντας στις εκεί εγκαταστάσεις των μοναχών. Ήταν, βέβαια, μια καταπάτηση για την νοσηλευτική κοινότητα, λένε τα αρχεία του μοναστηριού, αλλά “οι βρεττανοί στρατιώτες συμπεριφέρθηκαν πολύ

καλά”. Ο νέος βρεττανός κυβερνήτης, στρατηγός Murray, ήταν για τις μοναχές, καλός άνθρωπος επιτρέποντάς τους να φροντίζουν τουλάχιστον μερικούς ασθενείς κατά τη διάρκεια κατοχής του νοσοκομείου.

Το 1775, το Κεμπέκ ήταν και πάλι κάτω από πολιορκία, αυτή τη φορά από τους

Αμερικανούς στρατηγούς Άρνολντ και Μοντγκόμερι. Τα στρατεύματα του Murray παρέμειναν μαζί με τις Αυγουστίνες, παρέχοντας έτσι προστασία τόσο στις ίδιες όσο και στην ιδιοκτησία τους. Την άνοιξη του 1776, οι Αμερικανοί νικήθηκαν και οπισθοχώρησαν κατά μήκος των συνόρων.

Στη συνέχεια, το 1784, οι Βρετανοί στρατιώτες μετακινήθηκαν σε νέες εγκαταστάσεις στην ακρόπολη του Κεμπέκ, αφήνοντας ελεύθερες τις Αυγουστίνες να συνεχίσουν το έργο τους για άλλη μια φορά, στο νοσοκομείο. Μόλις έφυγαν οι στρατιώτες, οι δεκαοκτώ κλίνες του, ξαναγέμισαν. Κι όσο περνούσε ο καιρός, οι πτέρυγες γέμιζαν περισσότερο και λόγω έλλειψης χώρων, οι εισαγωγές ασθενών γίνονταν με περισσή φειδώ, αφήνοντας έξω πολλούς που είχαν ανάγκη νοσηλείας. Σε αυτό ήρθε να προστεθεί και το πρόβλημα των άστεγων παιδιών, το οποίο είχε δραματικά οξυνθεί. Σε σχετικό αίτημα της καναδικής κυβέρνησης, οι Αδελφές ανέλαβαν την ευθύνη να μαζέψουν όλα τα φτωχά και εγκαταλελειμμένα παιδιά και να τοποθετήσουν σε οικογένειες.

Έτσι μεταξύ 1801 και 1845, οι Αυγουστίνες βρήκαν σπίτι και καταφύγιο για 1.375 από αυτά τα παιδιά.

Το 1825, το ίδρυμα έλαβε επιχορηγήσεις και δωρεές που του επέτρεψαν να αναπτύξει άλλα δέκα κρεβάτια και μερικές καινούργιες εγκαταστάσεις, όπως φαρμακείο και ιατρείο για τους φτωχούς. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή οργανώθηκαν δύο ξεχωριστά νοσηλευτικά τμήματα, ένα παθολογικό κι ένα χειρουργικό. Το προσωπικό περιελάμβανε δύο παθολόγους, δύο χειρουργούς και μερικούς ακόμα συμβούλους.

Το 1852, το Πανεπιστήμιο Laval είχε σε λειτουργία τρεις σχολές, μια από τις οποίες ήταν η ιατρική. Τρία χρόνια αργότερα, οι μαθητές του μπορούσαν να κάνουν κλινικές μελέτες και να εξασκηθούν σε δύο ιδρύματα του Κεμπέκ, το νοσοκομείο Hotel-Dieu και το Marine και Emigration Hospital. Στο πρώτο η διδασκαλία συνεχίζεται απρόσκοπτα μέχρι σήμερα.

Καθώς η ιατρική επιστήμη προόδευε και ο πληθυσμός αυξανόταν, το νοσοκομείο αναγκαστικά επεκτάθηκε. Το 1870, διέθετε ογδόντα κλίνες. Το 1892, άνοιξε η πτέρυγα Pavillon d' Aiguillon δίνοντας στο ίδρυμα συνολικά εκατό κλίνες, ενώ το 1931 είχαν ολοκληρωθεί άλλες δύο πτέρυγες, οι Pavillon Richelieu και Precieux-Sang. Τα κρεβάτια τώρα ανέρχονταν σε 375. Το 1960, ένας δεκατετραόροφος πύργος αντικατέστησε το παλαιό κτίριο d' Auguillon, ανεβάζοντας τον αριθμό των κλινών σε 578. Τέλος, το 1970, άνοιξε το Pavillon-Carlton Auger το οποίο άρχισε να λειτουργεί ως κέντρο ακτινοθεραπείας με άλλες 99 κλίνες.

Οι Αυγουστίνες όλα αυτά τα χρόνια έγραψαν πράγματι μια επική σελίδα ιστορίας. Υπηρέτησαν τους Ινδιάνους, φρόντισαν τόσο τους Γάλλους όσο και τους Άγγλους στη μάχη των πεδιάδων του Αβραάμ, περιποιήθηκαν τους τραυματίες στην Αμερικανική εισβολή και πολέμησαν με το λοιμό για περισσότερα από τριακόσια χρόνια.

Αλλά ολοένα και περισσότερο εμφανίζονταν σημάδια αλλαγής στον ιατρικό και νοσηλευτικό ορίζοντα. Το ιατρικό και διοικητικό προσωπικό στο Hotel-Dieu αναπτύχθηκε σε τέτοιο σημείο, ώστε οι εργαζόμενοι από το θρησκευτικό προσωπικό να αποτελούν πια μειονότητα.

Δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στο εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο προσωπικό

και στην οργάνωση μιας πιο αποτελεσματικής διοικητικής δομής.

Μέχρι το 1960 τουλάχιστον, η ιδιωτική πρωτοβουλία των Αυγουστίνων κατάφερε να διατηρήσει τις απαραίτητες υπηρεσίες προς τον πληθυσμό. Τα νοσοκομεία στη συνέχεια είχαν μεγάλο όγκο ασθενών, τα έξοδα ήταν υπέρογκα και υπήρχαν πολυποίκιλα προβλήματα στην παροχή κατάλληλης φροντίδας. Ένα εισαγωγικό φυλλάδιο των Αυγουστίνων για τους επισκέπτες του νοσοκομείου συνόψιζε την

κατάσταση ως εξής: “Παρά το τεράστιο έργο που πραγματοποιήθηκε στο παρελθόν, η αφοσίωση και η γενναιοδωρία των θρησκευτικών ταγμάτων δεν θα μπορούσε να είναι αρκετή. Ο πληθυσμός περίμενε πολύ περισσότερα”.

Η δεκαετία του 1960 ήταν ο χρονικός σταθμός της κρατικής παρέμβασης στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, αρχής γενομένης με την εισαγωγή της νοσοκομειακής ασφάλισης το 1961.

Το επόμενο έτος, ξεκίνησε ένα φιλόδοξο σχέδιο για την αναδιοργάνωση των διοικήσεων των νοσοκομείων και εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας υπηρεσιών, ενώ το 1970, ολοκληρώθηκε το νομοσχέδιο για την δωρεάν ασφάλιση της υγείας των πολιτών του Κεμπέκ.

Ήταν εμφανές ότι το παραδοσιακό πρόγραμμα της φιλανθρωπίας και της βοήθειας από το νοσοκομείο, είχε τελειώσει οριστικά! Ήταν και το τέλος μιας εποχής για τις Αυγουστίνες στο Hotel-Dieu.

Η κυβέρνηση του Κεμπέκ όμως, κινήθηκε γρήγορα και έξυπνα θέσπισε νομοθεσία

αναγνωρίζοντας τη χωριστή νομική ύπαρξη των δύο φορέων, της κοινότητας των μοναχών από τη μια μεριά και του νοσοκομείου από την άλλη.

Το 1965, οι Αυγουστίνες εγκατέλειψαν τον μοναχικό τρόπο ζωής τους. Σταμάτησαν πλέον να είναι απομονωμένες και αποκομμένες από τον υπόλοιπο κόσμο, πίσω από τις ξύλινες πόρτες του μοναστηριού και το 1967 αντάλλαξαν τις πολύ, μακριές λευκές στολές τους με μικρότερες, λιγότερο εκκλησιαστικού στυλ. Οι αλλαγές αυτές δεν συνέβησαν χωρίς αντίδραση από τις μοναχές, για τις οποίες ήταν μια ακραία συναισθηματική στιγμή. Όλες τους διαμαρτυρήθηκαν με τον

ένα ή τον άλλο τρόπο, ενώ μερικές κατηγόρησαν ανοιχτά την κυβέρνηση για "κλοπή" του νοσοκομείου. Η μεγάλη αναταραχή φυσικά είχε προ πολλού εξασθενήσει.

Σήμερα, περίπου δώδεκα από αυτές τις Αδελφές που εργάζονται στο νοσοκομείο είναι εκπαιδευμένες νοσηλεύτριες, οι οποίες έχουν όλα τα νομικά προσόντα του επαγγέλματός τους, και οι οποίες εργάζονται δίπλα-δίπλα με τις άλλες ομολόγους τους. Οι Αυγουστίνες έχουν ελαττωθεί σε αριθμό, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με τις αλλαγές στις δομές του νοσοκομείου. Οι παλιές κουνάνε το κεφάλι τους όταν

αναφέρεσαι σε αυτό το θέμα, εστιάζοντας το πρόβλημα στο γεγονός ότι η θρησκευτική ζωή δεν προσελκύει πλέον τις νέες γυναίκες, όπως κάποτε! Παρά το ότι ο αριθμός τους όμως μειώθηκε δραματικά τα τελευταία χρόνια, οι Αδελφές Αυγουστίνες εξακολουθούν να είναι αγαπητές στις καρδιές όλων των κατοίκων του Κεμπέκ, καθώς και πολλών γιατρών που εργάστηκαν μαζί τους. Για πολλούς από αυτούς το νοσοκομείο, τότε, ήταν ένα είδος δεύτερης οικογένειας.

Οι απομονωμένες μοναχές ήταν από τα αγαπημένα πρόσωπα των γιατρών του ιδρύματος αυτού. Τα Χριστούγεννα τις επισκέπτονταν οικογενειακά στο μοναστήρι, με τις συζύγους και τα παιδιά τους, κι οι επισκέψεις αυτές ήταν κάτι το αυτονόητο για όλους τους.

Σήμερα βεβαίως όλοι παραδέχονται ότι το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς προσωπικής αίσθησης της οικογένειας, έχει χαθεί οριστικά.

Παραδέχονται όμως ότι δεν μπορείς να λειτουργήσεις ένα μεγάλο γενικό νοσοκομείο με αυτόν τον παραδοσιακό τρόπο τη σημερινή εποχή. Σίγουρα, υπάρχει σχετική γραφειοκρατία, αλλά η φύση της ιατρικής γίνεται ολοένα και πολυπλοκότερη. Κάθε σύστημα ταιριάζει με τη δική του ιστορική περίοδο. Ότι έκανε και πρόσφερε η θρησκευτική κοινότητα, ήταν καλό για την εποχή του. Σήμερα, υπάρχει μια άλλη αντίληψη. Αναγκαστικά, οι προτεραιότητες αλλάζουν! Υπήρξε μια εποχή που ο γιατρός ήταν ο Θεός. Αυτό έχει αλλάξει. Τώρα, έναν ασθενή μπορεί να τον δουν είκοσι ή ακόμα τριάντα ειδικοί κι αυτό ίσως είναι

καλό, αφού δεν αφήνει πολλά περιθώρια λάθους.

Σήμερα το νοσοκομείο Hotel-Dieu, έχει καλό και εντυπωσιακό ρόστερ ειδικών γιατρών. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχει αναγνωριστεί επίσημα από το Υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων του Κεμπέκ και το πανεπιστήμιο Laval ως αντικαρκινικό ίδρυμα στο οποίο αντιμετωπίζονται κάποιες χιλιάδες νέες περιπτώσεις καρκίνου κάθε χρόνο.

 Άλλη σοβαρή μονάδα του νοσοκομείου, αποτελεί η μονάδα τεχνητού νεφρού η οποία παρέχει φροντίδα στους κατοίκους του ανατολικού Κεμπέκ και περιλαμβάνει τμήμα αιμοκάθαρσης, τμήμα μεταμόσχευσης νεφρών, μια κλινική και ερευνητική μονάδα μεταβολισμού και βεβαίως τμήμα αρτηριακής υπέρτασης.

Βιβλιογραφία σχετικών παραθεμάτων και αναφορών

·        Trent Bill: Hotel-Dieu de Quebec: the story of Canada’s oldest hospital. Can. Med. Assoc.J. 1985;

·        132:56-62.

·        Trent Bill: History a living thing at Canada’s oldest hospital. Can. Med. Assoc.J. 1990; 142:626-627.

·        Thibault M.: History of radiotherapy at the Hotel-Dieu De Quebec. Vie Med Can Fr. 1973; 2(10):955-6.

·        Desjardins E.: The Hôtel-Dieu, St. Patrick's Hospital and the St. Lawrence School of Medicine. Union Med Can. 1971;100(9):1794-9.