ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΥΜΒΑΝΤΩΝ ΜΑΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ
(Εισήγηση στο 3Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ – 26-28 ΜΑΪΟΥ 2005 – ΛΕΡΟΣ)
Είναι ίσως σπάνιες οι φορές που ένας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός μπορεί να απογυμνωθεί μπροστά στον πολίτη αποκαλύπτοντας ξεκάθαρα πόσο αδύναμος ή δυνατός είναι, πόσο σοφά προνοητικός είναι στον σχεδιασμό για την προσφορά υπηρεσιών ή πόσο τυχαία αυτοσχεδιάζει και αποσπασματικά δρα για να αποδείξει απλώς ότι υπάρχει και λειτουργεί.
Μιλάμε για τις ευτυχώς σπάνιες φορές, που κάποια τραγικά γεγονότα διαδραματίζονται σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας ή και του πλανήτη μας γενικότερα, και που μέσα από την οθόνη της τηλεόρασής μας παρακολουθούμε, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιούμε ότι μόνο από καθαρή τύχη δεν είμαστε εμείς στην θέση αυτών των ανθρώπων που δοκιμάζονται από πολέμους, πλημμύρες, σεισμούς, τρομοκρατικές ενέργειες, ναυάγια κ.λ.π.
Τέτοια τραγικά γεγονότα που πλήττουν ή εκθέτουν σε κίνδυνο τις ζωές πολλών συνανθρώπων μας ονομάζονται Συμβάντα Μαζικών Καταστροφών (Mass Casualty Incidents) και αποτελούν το θέμα της εισήγησης που έχω την τιμή να σας παρουσιάσω.
Όταν μιλάμε για συμβάν μαζικής καταστροφής συνήθως αναφερόμαστε σε μια επείγουσα κατάσταση που
Ο πιο καθοριστικός παράγοντας για την ταξινόμηση τους σε επίπεδα ή κατηγορίες βαρύτητας δεν είναι ο απόλυτος αριθμός των θυμάτων όπως πολλοί θα πίστευαν αλλά η ικανότητα του τοπικού υγειονομικού σχηματισμού να ανταποκριθεί στην κάλυψη των αναγκών για περίθαλψη των θυμάτων με τα τεχνικά μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει.
Με το σκεπτικό που προαναφέρθηκε συμβάντα μαζικής καταστροφής μπορούν να ταξινομηθούν σε τρία (3) επίπεδα βαρύτητας.
Έτσι μιλάμε για :
Η ζώνη κινδύνου ελέγχεται από την Πυροσβεστική και εισέρχονται μέσα μόνο πυροσβέστες και διασώστες με τα προβλεπόμενα μέτρα ατομικής προστασίας, με σκοπό την άμεση εκκένωση της περιοχής από τα θύματα (απεγκλωβισμός – διάσωση).
Η ζώνη ελέγχου-διαλογής ελέγχεται από την Πυροσβεστική και μέσα σ’ αυτήν αναπτύσσεται ο Σταθμός Πρώτων Βοηθειών ή Σημείο Συγκέντρωσης Τραυματιών (Triage Collection Point / Field Hospital). Εδώ γίνεται η διαλογή των τραυματιών και εφαρμόζονται θεραπευτικοί χειρισμοί για την βασική υποστήριξη της ζωής με σκοπό την σταθεροποίηση των θυμάτων και την προετοιμασία τους για μεταφορά προς το νοσοκομείο. Στην περιοχή αυτή διαμορφώνεται κατάλληλος χώρος για την συγκέντρωση των πτωμάτων των νεκρών θυμάτων.
Η ζώνη πρόσβασης ή υποστήριξης ελέγχεται από την Αστυνομία και εδώ σταθμεύει ο κύριος όγκος των ασθενοφόρων και πυροσβεστικών οχημάτων και συγκεντρώνεται ο απαραίτητος εξοπλισμός και το προσωπικό των εμπλεκομένων υπηρεσιών εν αναμονή ανάληψης επιχειρησιακής δράσης. Επίσης από εδώ ξεκινάει η διακομιδή των θυμάτων προς το νοσοκομείο, με την επίβλεψη και την ευθύνη του Υπεύθυνου Μεταφοράς Ασθενών (Transportation/Ambulance Staging Officer). Εδώ διαμορφώνονται από την Αστυνομία ειδικοί χώροι για χρήση ως κέντρου επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, και ως κέντρου διοικητικής μέριμνας και υποστηρικτικών λειτουργιών (φαγητό – νερό – ανάπαυση).Προκειμένου για συμβάντα που έχουν να κάνουν με έκθεση σε τοξικούς, ραδιενεργούς ή άλλους παράγοντες, πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα και να προβλέπεται η ύπαρξη εγκαταστάσεων και εξοπλισμού για εφαρμογή απολύμανσης κατά προτίμηση πριν την απομάκρυνση των θυμάτων από τον τόπο του συμβάντος, αλλά σε κάθε περίπτωση και οπωσδήποτε πριν την είσοδο των ασθενών στο ΤΕΠ του νοσοκομείου υποδοχής.
Ας έλθουμε τώρα στην περιγραφή της φάσης της εφαρμογής. Η φάση της εφαρμογής περιλαμβάνει τρεις επί μέρους ενότητες:
Αρχικά πρέπει να διεξαχθεί η έρευνα και διάσωση των θυμάτων.
Στη συνέχεια διεξάγεται η διαλογή, η σταθεροποίηση και η μεταφορά των ασθενών.
Τελικά η φάση της εφαρμογής συμπληρώνεται με την ολοκλήρωση της αντιμετώπισης των θυμάτων και των επικίνδυνων συνθηκών στον τόπο του συμβάντος ενώ παράλληλα έχει ενεργοποιηθεί η τροποποιημένη λειτουργία του νοσοκομείου της περιοχής για την υποδοχή των τραυματιών.
Με την άφιξη της υγειονομικής ομάδας προνοσοκομειακής φροντίδας στον τόπο του συμβάντος ο υπεύθυνος του ιατρικού ελέγχου επί της σκηνής του συμβάντος προβαίνει σε σύντομη εκτίμηση της κατάστασης δίνοντας έμφαση στην ύπαρξη επικίνδυνων συνθηκών, στον κατά προσέγγιση υπολογισμό του αριθμού των θυμάτων, σε αδρή εκτίμηση της βαρύτητας των τραυματισμών και ζητάει ενισχύσεις ή εξειδικευμένη βοήθεια αν αυτό απαιτείται.
Δίνονται οι πρώτες πληροφορίες στο κέντρο επικοινωνιών του νοσοκομείου υποδοχής ούτως ώστε να αποφασισθεί ο βαθμός κινητοποίησης του προσωπικού του νοσοκομείου και να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο τροποποιημένης λειτουργίας για την υποδοχή των τραυματιών.
Η υγειονομική ομάδα αναπτύσσεται και αναλαμβάνει δράση.Ο στόχος στην αντιμετώπιση μαζικών καταστροφών είναι η προσφορά των μεγίστων υπηρεσιών για την διάσωση όσο το δυνατόν περισσοτέρων επιζώντων.
Κάτω από τέτοιες τραγικές συνθήκες, οι παρεχόμενες φροντίδες ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα πρότυπα, ούτως ώστε να κρατηθούν στην ζωή όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα με τα διαθέσιμα μέσα.
Το πιο δύσκολο σημείο σε τέτοιες καταστάσεις είναι ο εντοπισμός βαρέως πασχόντων ή τραυματισμένων με αναστρέψιμες βλάβες, οι οποίοι έχουν αυξημένες πιθανότητες επιβίωσης εάν τους προσφερθεί έγκαιρα η κατάλληλη υποστήριξη.
Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος πρέπει να εφαρμοσθεί ένα σύστημα αξιολόγησης της βαρύτητας της κατάστασης των τραυματιών και να γίνει ταξινόμηση κατά κατηγορίες προτεραιότητας αντιμετώπισης .Το σύστημα αυτό πρέπει να είναι απλό και να εφαρμόζεται γρήγορα.
Αυτή ακριβώς η λειτουργία που ονομάζεται Διαλογή (Triage) είναι μια δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται στον χρόνο και για αυτό ακριβώς τον λόγο γίνεται σε τρεις φάσεις.
Η διαλογή της πρώτης φάσης ή διαλογή επόπτευσης που είναι και η πιο απλή εφαρμόζεται συνήθως από το προσωπικό διάσωσης στον τόπο του συμβάντος.
Η διαλογή της δεύτερης φάσης γίνεται από ιατρικό προσωπικό (Υπεύθυνος Διαλογής) και γίνεται στον χώρο συγκέντρωσης των τραυματιών σε προνοσοκομειακό επίπεδο.
Τέλος η διαλογή τρίτης φάσης γίνεται με την άφιξη των τραυματιών στο Νοσοκομείο Υποδοχής.Κατά το Πρώτο Στάδιο Διαλογής ( SURVEYOR'S TRIAGE - FIRST PHASE ) οι τραυματίες μαρκάρονται με ειδικές έγχρωμες αυτοκόλλητες ταινίες, που κάθε χρώμα αντιπροσωπεύει και μια κατηγορία διαλογής. (SURVEYOR'S TRIAGE TAPES)
Προσωπικό που εμπλέκεται σ' αυτό το στάδιο απαρτίζεται από ένα έμπειρο διασώστη ή άλλο άτομο (SURVEYOR) ο οποίος επιτελεί την διαλογή και από βοηθητικό προσωπικό - τραυματιοφορείς (TRIAGE SUPPORT PERSONNEL) που θα μεταφέρουν τους τραυματίες προς τον χώρο συγκέντρωσης τραυματιών (TRIAGE COLLECTION POINT).
Απαραίτητος εξοπλισμός για την διαδικασία αυτή είναι ο εφοδιασμός του βοηθητικού προσωπικού με φορεία μεταφοράς τραυματιών και με ειδικές φορεσιές προστασίας από επαφή με αίματα ή άλλα βιολογικά υγρά.
Σ' αυτή την φάση δεν εφαρμόζεται καμιά θεραπευτική παρέμβαση εκτός από εφαρμογή πιεστικής επίδεσης σε τραύμα με ενεργό αιμορραγία ή διόρθωση της θέσης της κεφαλής για διατήρηση ανοικτού αεραγωγού.
Σαν κατάλληλο πρωτόκολλο ενεργειών για την πρώτη φάση διαλογής προτείνεται η μέθοδος START (Simple Triage And Rapid Treatment) που περιγράφηκε για πρώτη φορά από την Πυροσβεστική Υπηρεσία του Los Angeles, California - USA στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Το πρωτόκολλο αυτό στηρίζεται στην εκτίμηση 3 βασικών παραμέτρων και συγκεκριμένα της αναπνοής, της κυκλοφορίας και του επιπέδου συνείδησης.
Κατά τον έλεγχο της αναπνοής ενδιαφέρει η ύπαρξη αυτόματης αναπνοής, η δυνατότητα διατήρησης ανοικτού αεραγωγού και η συχνότητα αναπνοών στο λεπτό.
Κατά τον έλεγχο της κυκλοφορίας εξετάζεται η ύπαρξη ψηλαφητού σφυγμού στην κερκιδική αρτηρία ή η ύπαρξη αρρυθμίας.
Τέλος το επίπεδο συνείδησης ελέγχεται με την δυνατότητα του θύματος να εκτελέσει απλά παραγγέλματα.
Σύμφωνα με αυτό το πρωτόκολλο ασθενείς που μπορούν να περπατήσουν και να μετακινηθούν μόνοι τους από τον τόπο του συμβάντος μαρκάρονται ως ελαφρά περιστατικά με (Πράσινο).
Ασθενείς που δεν αναπνέουν παρά την διόρθωση της θέσης της κεφαλής για διάνοιξη του αεραγωγού μαρκάρονται ως νεκροί με (Μαύρο). Αν αναπνέουν με συχνότητα πάνω από 30 αναπνοές το λεπτό μαρκάρονται ως επείγοντα περιστατικά με (Κόκκινο). Αν αναπνέουν με συχνότητα κάτω από 30 αναπνοές το λεπτό τότε μαρκάρονται ως σοβαρά περιστατικά με (Κίτρινο) και προχωράμε στον έλεγχο της κυκλοφορίας.
Αν δεν ψηλαφάται κερκιδικός σφυγμός ή αν υπάρχει αρρυθμία τότε μαρκάρονται ως επείγοντα με (Κόκκινο), σε αντίθετη δε περίπτωση ως σοβαρά περιστατικά και μαρκάρονται με (Κίτρινο) και προχωράμε στον έλεγχο του επιπέδου συνείδησης.
Αν δεν απαντούν σε λεκτικά ερεθίσματα και δεν εκτελούν παραγγέλματα μαρκάρονται ως επείγοντα με (Κόκκινο), σε αντίθετη δε περίπτωση ως σοβαρά και μαρκάρονται με (Κίτρινο).
Για την λειτουργία της διαλογής απαιτούνται ειδικές έγχρωμες ταινίες και αριθμημένες καρτέλες καθώς επίσης και ειδικά έντυπα καταχώρησης των στοιχείων των θυμάτων.
Επίσης πρέπει να υπάρχουν ειδικές διακριτικές πινακίδες στα αντίστοιχα χρώματα του διεθνούς κώδικα του προσδιορισμού των κατηγοριών διαλογής. Με την χρήση αυτών των έγχρωμων πινακίδων ο χώρος συγκέντρωσης των τραυματιών χωρίζεται σε 4 διαφορετικές περιοχές που κάθε μια τους αντιστοιχεί σε ξεχωριστή κατηγορία διαλογής. Με τον τρόπο αυτό οι ελαφρά τραυματισμένοι συγκεντρώνονται σε ξεχωριστή περιοχή, οι βαριά τραυματίες σε άλλη περιοχή κ.ο.κ.
Εξοπλισμός που απαιτείται στην φάση αυτή περιλαμβάνει συλλογές υγειονομικού και επιδεσμικού υλικού, νάρθηκες ακινητοποίησης καταγμάτων, φορεία για ακινητοποίηση πολυτραυματία, συσκευές υποστήριξης της αναπνοής κλπ.
Πρέπει να σημειωθεί ότι θύματα που βρίσκονται σε υστερία και νευρικό κλονισμό απομακρύνονται από τον τόπο του συμβάντος και διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα θύματα, διότι με την συμπεριφορά τους δημιουργούν πανικό και σύγχυση.
Και αυτά τα άτομα πρέπει να υποβληθούν στην εξέταση της δευτερογενούς διαλογής για τον αποκλεισμό ύπαρξης κάποιου άλλου ιατρικού προβλήματος που χρειάζεται άλλου είδους υποστήριξη, πέρα από την προσπάθεια καθησυχασμού και ψυχολογικής στήριξης που επιχειρείται σ' όλα τα θύματα.
Τέλος ειδική μέριμνα δίνεται στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες έχουμε θύματα μέλη μιας οικογένειας όπου παιδιά και γονείς έχουν ταξινομηθεί σε διαφορετικές κατηγορίες διαλογής. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται προσπάθεια τα παιδιά να μείνουν κοντά σε κάποιον από τους γονείς και κατ' εξαίρεση γίνεται παραβίαση της σειράς προτεραιότητας όσον αφορά την μεταφορά ασθενών προς τον υγειονομικό σχηματισμό υποδοχής.
Υπάρχει ένα διεθνές σύστημα εγχρώμου κώδικα που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της κατηγορίας διαλογής θυμάτων μαζικής καταστροφής.
Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι το μαύρο, το κόκκινο, το κίτρινο και το πράσινο.
Τα χρώματα αυτά χρησιμοποιούνται στις ειδικές αυτοκόλλητες ταινίες της διαδικασίας της πρωτογενούς διαλογής, στις ειδικές καρτέλες προσδιορισμού κατηγορίας διαλογής των θυμάτων αλλά και στις ειδικές ενδεικτικές πινακίδες που χωρίζουν τον χώρο συγκέντρωσης των τραυματιών στις αντίστοιχες περιοχές.
Αφού γίνουν όλες αυτές οι ενέργειες οι τραυματίες μεταφέρονται στον χώρο συγκέντρωσης τραυματιών για μεταφορά (TRANSPORTATION AREA), όπου ο Υπεύθυνος Μεταφοράς Ασθενών (TRANSPORT OFFICER) διεκπεραιώνει την μεταφορά των θυμάτων προς το Νοσοκομείο με τα διαθέσιμα μέσα μεταφοράς τραυματιών όπως π.χ. ασθενοφόρα ή ελικόπτερα.
Τα κύρια καθήκοντα του Υπεύθυνου Μεταφοράς Ασθενών είναι :1] Συγκέντρωση των ασθενοφόρων οχημάτων σε συγκεκριμένο χώρο, Χώρος Συγκέντρωσης Ασθενοφόρων (Ambulance Staging Area), ο οποίος βρίσκεται συνήθως κοντά στο χώρο συγκέντρωσης των τραυματιών για μεταφορά.
2] Διευθέτηση μεταφοράς ασθενών προς τον Υγειονομικό Σχηματισμό Υποδοχής
3] Συμπλήρωση του ειδικού εντύπου καταχώρησης στοιχείων των τραυματιών (MCI-PATIENT DESTINATION LOG), όπου αναγράφει το μέσο μεταφοράς, την ώρα αναχώρησης από τον τόπο του συμβάντος και τον τελικό προορισμό της μεταφοράς.
4] Καταγραφή των ενισχύσεων σε προσωπικό και οχήματα που καταφθάνουν στον τόπο του συμβάντος στο ειδικό έντυπο καταχώρησης διαθέσιμων μέσων και προσωπικού (RESCUE PERSONNEL & EQUIPMENT LOG) - Ανάθεση καθηκόντων στο νεοαφιχθέν προσωπικό.
Στο σχεδιασμό για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής πρέπει να προβλεφθεί και κάποιο σύστημα περισυλλογής και διατήρησης των σορών των νεκρών θυμάτων.
Έχει προταθεί για αυτό το σκοπό η τοποθέτηση των νεκρών σωμάτων σε container φορτηγά ψυγεία ή σε άλλους χώρους που μπορούν να διατηρούν χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος όπως π.χ. κλειστά γυμναστήρια, παγοδρόμια κ.λ.π.
Ας αναφερθούμε τώρα στα Βασικά σημεία του σχεδιασμού και της οργάνωσης για αντιμετώπιση ΣΜΚ σε νοσοκομειακό επίπεδο
Στην εφαρμογή ενός σχεδίου ετοιμότητας απάντησης ενός Νοσοκομείου για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής λαμβάνεται υπ’ όψιν η παράμετρος της θεωρητικής χωρητικότητας που αντανακλά την δυνατότητα του Νοσοκομείου να χειρισθεί με μικρή προθεσμία προειδοποίησης, έναν αριθμό θυμάτων περίπου ισοδύναμο με το 20% του συνόλου των κλινών του.Αυτή η παράμετρος χρησιμοποιείται κυρίως για να αποφασισθεί ο αριθμός του υγειονομικού εξοπλισμού που θα πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμος.
Θέματα οργανωτικής δομής και λειτουργίας του Νοσοκομείου σε περίπτωση διαχείρισης κρίσεως συμβάντος μαζικής καταστροφής: είναι
Ø Ο Καθορισμός Συντονιστικού Κέντρου (κατάλληλος χώρος σε άμεση γειτνίαση με το κέντρο επικοινωνιών και εφοδιασμένος με κατάλληλο εξοπλισμό)
Ø Η Σύνθεση επιτροπής κεντρικού ελέγχου διαχείρισης κρίσεως (Υπεύθυνος Διοικητικής Υπηρεσίας – Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας – Υπεύθυνος Νοσηλευτικής Υπηρεσίας – Υπεύθυνος Τεχνικής Υπηρεσίας)
Ø Η Κινητοποίηση προσωπικού (“Μοντέλο Καταρράκτη”) στο τηλεφωνικό κέντρο
Ø Η Ενεργοποίηση άμεσης διάθεσης Συλλογών Υγειονομικού – Φαρμακευτικού Υλικού
Ø Η Ενεργοποίηση άμεσης διάθεσης αποθεματικού Ιματισμού
Ø Η Ενεργοποίηση Υπηρεσίας Αποστείρωσης και Κλιβανισμού
Ø Η Ενεργοποίηση Τεχνικής Υπηρεσίας – Χορήγηση Οξυγόνου
Ø Η Ενεργοποίηση Προσωπικού Ασφαλείας και Φύλαξης του Νοσοκομείου
Ø Η Οργάνωση και ο καταμερισμός των χώρων υποδοχής των τραυματιών και των χώρων θεραπευτικής αντιμετώπισης
Ø Η Οργάνωση των χειρουργείων και του χώρου αναμονής για διακομιδή
Ø Η Ενεργοποίηση της νοσηλευτικής υπηρεσίας και των τραυματιοφορέων
Ø Η Ενεργοποίηση της διοικητικής μέριμνας και της κοινωνικής υπηρεσίας
ØΟ Καθορισμός υπεύθυνου τύπου (Συνήθως ο Υπεύθυνος Διοικητικής Υπηρεσίας ή / και ο Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας) και η διαμόρφωση χώρου υποδοχής των συγγενών και των μέσων μαζικής επικοινωνίας
Ø Ο Καθορισμός υπεύθυνου επαφής με άλλες υπηρεσίες όπως π.χ. Πυροσβεστική ή Αστυνομία (Συνήθως ο Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας) και τέλος
ØΟ βαθμός κινητοποίησης του προσωπικού του Νοσοκομείου που μπορεί να είναι πλήρης ή μερικός και που εξαρτάται από το είδος της κατάστασης που αντιμετωπίζεται.
ØΑν π.χ. υπολογίζεται ότι το Νοσοκομείο θα υποδέχεται τραυματίες για μεγάλο χρονικό διάστημα (> από 8 ώρες) τότε ειδοποιείται μόνο το μισό προσωπικό και στους υπόλοιπους δίνεται η εντολή να προσέλθουν στην υπηρεσία μετά από 6-8 ώρες όταν θα επέρχεται ο κάματος στο προσωπικό που πρώτο αντιμετώπισε την κατάσταση.
ØΑν πάλι ο Υγειονομικός σχηματισμός υποδοχής υπολογίζεται ότι θα δεχθεί μεγάλο αριθμό τραυματιών οι οποίοι θα παραμείνουν για μικρό χρονικό διάστημα επειδή η τελική τους αντιμετώπιση θα λάβει χώρα σε άλλο νοσοκομείο και η όλη διαδικασία υπολογίζεται να κρατήσει για λιγότερο από 8 ώρες μπορεί να απαιτηθεί κινητοποίηση μέχρι και των 2/3 του συνόλου ή και όλου του προσωπικού για την αντιμετώπιση της κατάστασης.
Πάντως σε κάθε περίπτωση λαμβάνεται μέριμνα να μην απασχολείται προσωπικό για πάνω από 8 ώρες συνεχόμενης υπηρεσίας.
Ας έρθουμε τώρα στην περιγραφή της φάσης της αποκατάστασης.
Η φάση της αποκατάστασης περιλαμβάνει τρεις επί μέρους ενότητες:
Ολοκληρώνεται η απόσυρση των εμπλεκομένων υπηρεσιών από τον τόπο του συμβάντος και σταδιακά γίνεται επιστροφή στις συνηθισμένες λειτουργίες.
Τέλος η φάση της αποκατάστασης κλείνει με την διαδικασία της κριτικής ανάλυσης της επιχειρησιακής δράσης με σκοπό τον εντοπισμό ελλείψεων και άλλων προβλημάτων προκειμένου να γίνουν διορθωτικές κινήσεις στα υπάρχοντα σχέδια ετοιμότητας απάντησης των εμπλεκομένων υπηρεσιών για αντιμετώπιση τέτοιων κρισίμων συμβάντων.
Η Ένωση Επιτροπών για την Πιστοποίηση Ποιότητας Υγειονομικών Μονάδων επιβάλλει σε κάθε νοσοκομείο να έχει ένα γραπτό σχέδιο ενεργειών για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής. Το σχέδιο αυτό πρέπει να δοκιμάζεται με την διεξαγωγή ασκήσεων ετοιμότητας κάθε 6 μήνες και να τροποποιείται ανάλογα με τα προβλήματα ή τις ατέλειες που εντοπίζονται.
Ένα θέμα που πολλές φορές παραλείπεται στον σχεδιασμό ενεργειών για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής είναι αυτό που αφορά τις ψυχολογικές επιπτώσεις και ανάγκες που προκαλεί η καταστροφή στους επιζώντες αλλά και στους διασώστες που αντιμετωπίζουν το συμβάν.
Σύμφωνα με τον Gibson οι ψυχολογικές επιπτώσεις μιας καταστροφής και η διαδικασία της ψυχολογικής αποκατάστασης εκτυλίσσονται κατά στάδια, ξεκινώντας από
το στάδιο της εμβροντησίας με το ξέσπασμα της κρίσης,
το στάδιο της συνειδητοποίησης του γεγονότος
το στάδιο της κατανόησης των επιπτώσεων του γεγονότος και τέλος
το στάδιο της προσαρμογής στα νέα δεδομένα που ξεκινάει σε απώτερο χρόνο μετά την εκδήλωση της καταστροφής
Για τον λόγο αυτό η διαδικασία της κριτικής ανάλυσης της επιχειρησιακής δράσης ιατρικού, νοσηλευτικού και λοιπού διασωστικού προσωπικού είναι πολύ σημαντική ενέργεια που πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν συντομότερα μετά το συμβάν.
Από την άλλη πλευρά τόσο οι επιζώντες από την καταστροφή όσο και οι συγγενείς των θυμάτων πρέπει να υποστηριχθούν ψυχολογικά από δίκτυο επαγγελματιών ψυχικής υγείας (Ψυχίατροι, Ψυχολόγοι, Κοινωνικοί Λειτουργοί) για να μπορέσουν να επουλώσουν το πλήγμα που η καταστροφή έφερε στη ζωή τους.
Τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο πρέπει να γίνονται ασκήσεις ετοιμότητας με όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες στην αντιμετώπιση μαζικών καταστροφών, ούτως ώστε όλο το προσωπικό να εξοικειώνεται με τα ειδικά έντυπα και τους ειδικούς κώδικες, κατανοώντας παράλληλα τον ρόλο που θα κληθεί να παίξει σε τέτοιες καταστάσεις.
Από την άλλη πλευρά το κοινό δεν έχει ενημερωθεί ποτέ για το πως θα λειτουργήσουν οι κρατικές υπηρεσίες κάτω από τέτοιες συνθήκες, πως πρέπει να αντιδράσει, από που θα παίρνει οδηγίες κλπ.
Η διεξαγωγή ασκήσεων ετοιμότητας δεν δημιουργεί πανικό και αναστάτωση, όπως πολλοί πιστεύουν. Αντίθετα μάλιστα, τον πανικό και την σύγχυση είναι που προσπαθεί να εξαλείψει ώστε, αν κάποια μαζική καταστροφή πλήξει την τοπική μας κοινωνία, να μην αιφνιδιάσει τις κρατικές υπηρεσίες και βρει τους πολίτες ανημέρωτους.
Συνοψίζοντας, κανείς από μας δεν θα ήθελε να ζήσει ένα συμβάν μαζικής καταστροφής.
Και μέχρι τώρα μόνο από καθαρή τύχη δεν έχουμε γευθεί την τραυματική εμπειρία ενός τέτοιου γεγονότος.
Όμως δεν πρέπει να μένουμε μόνο σε ευχές.Πρέπει να προετοιμαζόμαστε για την αντιμετώπιση τέτοιων δυσάρεστων καταστάσεων.
Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να σώσουμε περισσότερες ζωές και μόνο έτσι θα επαναφέρουμε γρήγορα την τοπική κοινωνία μας στους κανονικούς της ρυθμούς.
(Εισήγηση στο 3Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ – 26-28 ΜΑΪΟΥ 2005 – ΛΕΡΟΣ)
Είναι ίσως σπάνιες οι φορές που ένας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός μπορεί να απογυμνωθεί μπροστά στον πολίτη αποκαλύπτοντας ξεκάθαρα πόσο αδύναμος ή δυνατός είναι, πόσο σοφά προνοητικός είναι στον σχεδιασμό για την προσφορά υπηρεσιών ή πόσο τυχαία αυτοσχεδιάζει και αποσπασματικά δρα για να αποδείξει απλώς ότι υπάρχει και λειτουργεί.
Μιλάμε για τις ευτυχώς σπάνιες φορές, που κάποια τραγικά γεγονότα διαδραματίζονται σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας ή και του πλανήτη μας γενικότερα, και που μέσα από την οθόνη της τηλεόρασής μας παρακολουθούμε, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιούμε ότι μόνο από καθαρή τύχη δεν είμαστε εμείς στην θέση αυτών των ανθρώπων που δοκιμάζονται από πολέμους, πλημμύρες, σεισμούς, τρομοκρατικές ενέργειες, ναυάγια κ.λ.π.
Τέτοια τραγικά γεγονότα που πλήττουν ή εκθέτουν σε κίνδυνο τις ζωές πολλών συνανθρώπων μας ονομάζονται Συμβάντα Μαζικών Καταστροφών (Mass Casualty Incidents) και αποτελούν το θέμα της εισήγησης που έχω την τιμή να σας παρουσιάσω.
Όταν μιλάμε για συμβάν μαζικής καταστροφής συνήθως αναφερόμαστε σε μια επείγουσα κατάσταση που
- θέτει σε κίνδυνο την ζωή, την ασφάλεια και την περιουσία πολλών ανθρώπων,
- διαταράσσει τον κανονικό ρυθμό της ζωής της κοινωνίας μέσα στην οποία εκτυλίσσεται, και
- εξαντλεί τις δυνατότητες προσφοράς υπηρεσιών υγείας του υγειονομικού σχηματισμού της περιοχής για αντιμετώπιση των επιζώντων.
Ο πιο καθοριστικός παράγοντας για την ταξινόμηση τους σε επίπεδα ή κατηγορίες βαρύτητας δεν είναι ο απόλυτος αριθμός των θυμάτων όπως πολλοί θα πίστευαν αλλά η ικανότητα του τοπικού υγειονομικού σχηματισμού να ανταποκριθεί στην κάλυψη των αναγκών για περίθαλψη των θυμάτων με τα τεχνικά μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει.
Με το σκεπτικό που προαναφέρθηκε συμβάντα μαζικής καταστροφής μπορούν να ταξινομηθούν σε τρία (3) επίπεδα βαρύτητας.
Έτσι μιλάμε για :
Συμβάν Μαζικής Καταστροφής πρώτου επιπέδου (MCI-Level 1):
Όταν πρόκειται για συμβάν που μπορεί να αντιμετωπισθεί με τα διαθέσιμα μέσα του τοπικού υγειονομικού σχηματισμού τόσο σε προνοσοκομειακό επίπεδο όσο και σε τελική θεραπεία και αποκατάσταση.
Όταν πρόκειται για συμβάν που μπορεί να αντιμετωπισθεί με τα διαθέσιμα μέσα του τοπικού υγειονομικού σχηματισμού τόσο σε προνοσοκομειακό επίπεδο όσο και σε τελική θεραπεία και αποκατάσταση.
Συμβάν Μαζικής Καταστροφής δευτέρου επιπέδου (MCI-Level 2):
Όταν πρόκειται για συμβάν που δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί από τον τοπικό υγειονομικό σχηματισμό τόσο σε προνοσοκομειακό όσο και σε ενδονοσοκομειακό επίπεδο.
Για την κάλυψη των απαιτήσεων τέτοιων συμβάντων χρειάζεται η συντονισμένη δράση και άλλων υγειονομικών σχηματισμών και υπηρεσιών Επείγουσας Προνοσοκομειακής Φροντίδας σε επίπεδο Νομού.
Όταν πρόκειται για συμβάν που δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί από τον τοπικό υγειονομικό σχηματισμό τόσο σε προνοσοκομειακό όσο και σε ενδονοσοκομειακό επίπεδο.
Για την κάλυψη των απαιτήσεων τέτοιων συμβάντων χρειάζεται η συντονισμένη δράση και άλλων υγειονομικών σχηματισμών και υπηρεσιών Επείγουσας Προνοσοκομειακής Φροντίδας σε επίπεδο Νομού.
Συμβάν Μαζικής Καταστροφής τρίτου επιπέδου (MCI-Level 3):
Όταν πρόκειται για μαζική καταστροφή μεγάλης έκτασης που προσλαμβάνει χαρακτήρες εθνικής καταστροφής. Τέτοιου είδους συμβάντα αντιμετωπίζονται σε εθνικό επίπεδο και πολλές φορές απαιτείται και η βοήθεια διεθνών οργανισμών ή άλλων γειτονικών κρατών.
Από την σκοπιά της διαδικασίας της διάσωσης ένα συμβάν μαζικής καταστροφής μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν :
Συμβάν Καταστροφής Ανοικτού τύπου (Open type Disaster Scene) όταν υπάρχει ανεμπόδιστη και εύκολη πρόσβαση των συνεργείων διάσωσης στην σκηνή του συμβάντος.
Συμβάν Καταστροφής Κλειστού τύπου (Closed type Disaster Scene) όταν υπάρχει δυσκολία πρόσβασης στην σκηνή του συμβάντος από παρεμβολή επικίνδυνων ή δυσμενών φυσικών ή γεωγραφικών παραγόντων όπως π.χ. Εγκλωβισμένα θύματα σε φλεγόμενο από πυρκαγιά κτίριο, σε συντρίμμια κτιρίων μετά από σεισμό ή έκρηξη, εκτροχιασμός τρένου ή πτώση αεροσκάφους σε απόκρημνες χαράδρες κλπ.
Συμβάν Καταστροφής σε εξέλιξη (Active MCI) όταν πρόκειται για συμβάν εν εξελίξει στο οποίο οι δυνάμεις ή οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην δημιουργία του εξακολουθούν να υφίστανται και να ενεργούν, με αποτέλεσμα η ζωή των θυμάτων αλλά και του προσωπικού των σωστικών συνεργείων να βρίσκεται υπό συνεχή απειλή π.χ. Μη ελεγχόμενη πυρκαγιά.
Συμβάν Καταστροφής ανασχεθέν ή υπό έλεγχο ( Contained MCI ) όταν πρόκειται για συμβάν στο οποίο οι δυνάμεις ή οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην δημιουργία του δεν υφίστανται πλέον ή έχουν περιορισθεί, με αποτέλεσμα οι πιθανότητες για περαιτέρω τραυματισμούς να είναι μικρές
Στην αντιμετώπιση συμβάντων μαζικών καταστροφών εμπλέκονται κρατικές υπηρεσίες και εθελοντικοί φορείς. Συντονιστικό ρόλο όμως ασκεί η Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας με αποκεντρωμένη δράση σε νομαρχιακό επίπεδο με την μορφή του Συντονιστικού Νομαρχιακού Οργάνου.
Πρωταρχικό ρόλο και δράση αναλαμβάνει η Πυροσβεστική Υπηρεσία η οποία είναι υπεύθυνη για την λειτουργία:
• της διάσωσης και του απεγκλωβισμού (Rescue & Extrication)
• της κατάσβεσης πυρκαγιάς (Fire Suppression)
• της εξάλειψης και του περιορισμού επικίνδυνων συνθηκών (Hazart Elimination)
• και γενικά της εξασφάλισης συνθηκών ασφάλειας επί της σκηνής του συμβάντος (Scene Safety).Η συμμετοχή της Αστυνομίας επίσης είναι πολύ σημαντική και οι δράσεις που αναλαμβάνει συνίστανται:
• στην απομάκρυνση του κοινού και την ασφάλιση της περιμέτρου του τόπου του συμβάντος (Scene Security)
• στην ρύθμιση της κυκλοφορίας (Traffic Control)
• στην διεξαγωγή ερεύνης για τις συνθήκες του συμβάντος (Investigation)
• στην αναγνώριση των νεκρών ή των τραυματιών (Identification)
και στην ειδοποίηση των συγγενών των θυμάτων. (Notification)Η Υπηρεσία Επείγουσας Ιατρικής ασχολείται με τις σημαντικές λειτουργίες
• της διαλογής των τραυματιών (Triage)
• της καταχώρησης των στοιχείων των τραυματιών και της εφαρμοζόμενης θεραπείας (Documentation)
• της μεταφοράς των τραυματιών από τον τόπο του συμβάντος προς τους υγειονομικούς σχηματισμούς υποδοχής (Transportation) και
•της τροποποιημένης λειτουργίας του Νοσοκομείου Βάσης το οποίο θα υποδεχθεί και τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων (Modified Base-Hospital Function)
Σύμφωνα με το πρόγραμμα εκπαίδευσης του Αμερικάνικου Κολεγίου Επείγουσας Ιατρικής για την διαχείριση συμβάντος μαζικής καταστροφής, η αντιμετώπιση τέτοιων συμβάντων διαιρείται σε 3 φάσεις:
στη φάση της ενεργοποίησης (Activation Phase), στη φάση της εφαρμογής (Implementation Phase) και στη φάση της αποκατάστασης (Rehabilitation Phase).
Η φάση ενεργοποίησης περιλαμβάνει 2 επί μέρους ενότητες.
Αρχικά πρέπει να υπάρξει η σχετική ειδοποίηση των εμπλεκομένων υπηρεσιών περί της ύπαρξης της κατάστασης και να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός για την αρχική απάντηση. Η πρώτη πληροφόρηση μπορεί να προέλθει από τους πολίτες μέσω κλήσης για βοήθεια είτε από την Πυροσβεστική και την Αστυνομία, είτε απ’ ευθείας προς τον υγειονομικό σχηματισμό της περιοχής.
Στη συνέχεια πρέπει να οργανωθεί το συντονιστικό κέντρο στον τόπο του συμβάντος σε συνεργασία με τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες που θα καταφθάσουν στην περιοχή ως αποτέλεσμα της αρχικής απάντησης μετά την ειδοποίηση.
Οι πληροφορίες που αναζητούνται σε περίπτωση γνωστοποίησης Συμβάντος Μαζικής Καταστροφής είναι οι ακόλουθες:
• Ο ακριβής τόπος του συμβάντος
• Προκειμένου περί ατυχήματος με μεταφορικά μέσα, ενδιαφέρει ο αριθμός και το είδος των εμπλεκομένων οχημάτων στο συμβάν
• Ο αριθμός των τραυματιών και η βαρύτητα της κατάστασής τους
• Ύπαρξη επικίνδυνων υλικών ή άλλων ουσιών στην περιοχή του συμβάντος
• Ασφαλής δρόμος πρόσβασης στην περιοχή του συμβάντοςΤα βασικά σημεία στο σχεδιασμό της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών σε συμβάντα μαζικής καταστροφής που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα είναι :
• Η λειτουργία του ιατρικού ελέγχου και συντονισμού τόσο στο προνοσοκομειακό όσο και στο νοσοκομειακό επίπεδο με τον καθορισμό των προσώπων που θα αναλάβουν τον ρόλο του Συντονιστή Ιατρού στον τόπο του συμβάντος αλλά και στον χώρο του Νοσοκομείου Υποδοχής. Τα πρόσωπα αυτά πρέπει να έχουν εκπαιδευθεί στον τομέα της επείγουσας ιατρικής και της ιατρικής των καταστροφών και να έχουν σημαντική κλινική εμπειρία στον τομέα της επείγουσας αντιμετώπισης του τραύματος.
• Η λειτουργία της διαλογής των τραυματιών η οποία είναι δυναμική διαδικασία και εκτελείται σε τρεις φάσεις
• Η λειτουργία της μεταφοράς των ασθενών και των τραυματιών τόσο από τον τόπο του συμβάντος προς τον υγειονομικό σχηματισμό υποδοχής αλλά και από τον τόπο του συμβάντος ή τον υγειονομικό σχηματισμό βάσης προς άλλα τριτοβάθμια κέντρα αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις και οι κατάλληλες ενδείξεις. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει πολύ καλός συντονισμός στην χρήση επίγειων και εναέριων μεταφορικών μέσων.
• Η λειτουργία των επικοινωνιών που πρέπει να ενισχυθεί με τον κατάλληλο εξοπλισμό και απαιτεί πολύ καλό συντονισμό τόσο μεταξύ του προσωπικού στον τόπο του συμβάντος αλλά και μεταξύ προσωπικού και ιατρικού ελέγχου του Νοσοκομείου βάσης.
• Τέλος ο κατάλληλος σχεδιασμός της τροποποιημένης λειτουργίας του νοσοκομείου βάσης με την σωστή εκμετάλλευση των διαθέσιμων χώρων και την κινητοποίηση του προσωπικού αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων κρισίμων καταστάσεων στο νοσοκομειακό επίπεδο.
Βασικά σημεία στον σχεδιασμό και την οργάνωση για αντιμετώπιση ΣΜΚ σε προνοσοκομειακό επίπεδο είναι :
Ø Ο Καθορισμός επιχειρησιακών ρόλων προσωπικού με ορισμό ατόμων στις ακόλουθες θέσεις:
1)Συντονιστής ιατρικής υπηρεσίας στον τόπο του συμβάντος (On-site Medical Control Officer),
2)Υπεύθυνος Διαλογής (Triage Officer)
3)Υπεύθυνος Μεταφοράς Ασθενών (Transportation Officer)
4)Συνεργεία παροχής πρώτων βοηθειών (Τραυματιοφορείς – Νοσηλευτές)
Ø Η Επιλογή τοποθεσίας συγκέντρωσης των ασθενοφόρων (Ambulance Staging Area)
Ø Η Επιλογή τοποθεσίας για την εγκατάσταση του σταθμού συγκέντρωσης των τραυματιών για Διαλογή και παροχή πρώτων βοηθειών (Triage Collection Point – Field Hospital)
Ø Η Επιλογή και συγκέντρωση του απαραίτητου εξοπλισμού
Ø Η Ταξινόμηση θυμάτων κατά προτεραιότητα αντιμετώπισης (Διαλογή)
Ø Η Εκτίμηση του αριθμού των απαιτουμένων ασθενοφόρων (1 ασθενοφόρο / 5 ασθενείς)
Ø Η Καταγραφή πληροφοριών σε ειδικά έντυπα (Documentation)
Ø Η Διευθέτηση μεταφοράς ασθενών προς το Νοσοκομείο (Transportation)
Ø Η Εκτίμηση συνήθων συναισθηματικών αντιδράσεων
Ø Η Ενεργοποίηση εθελοντών
Βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται ούτως ώστε να γίνει κατάλληλη επιλογή τοποθεσίας για την ανάπτυξη της υγειονομικής υπηρεσίας προνοσοκομειακής φροντίδας στο τόπο του συμβάντος είναι οι ακόλουθες:
Όταν πρόκειται για μαζική καταστροφή μεγάλης έκτασης που προσλαμβάνει χαρακτήρες εθνικής καταστροφής. Τέτοιου είδους συμβάντα αντιμετωπίζονται σε εθνικό επίπεδο και πολλές φορές απαιτείται και η βοήθεια διεθνών οργανισμών ή άλλων γειτονικών κρατών.
Από την σκοπιά της διαδικασίας της διάσωσης ένα συμβάν μαζικής καταστροφής μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν :
Συμβάν Καταστροφής Ανοικτού τύπου (Open type Disaster Scene) όταν υπάρχει ανεμπόδιστη και εύκολη πρόσβαση των συνεργείων διάσωσης στην σκηνή του συμβάντος.
Συμβάν Καταστροφής Κλειστού τύπου (Closed type Disaster Scene) όταν υπάρχει δυσκολία πρόσβασης στην σκηνή του συμβάντος από παρεμβολή επικίνδυνων ή δυσμενών φυσικών ή γεωγραφικών παραγόντων όπως π.χ. Εγκλωβισμένα θύματα σε φλεγόμενο από πυρκαγιά κτίριο, σε συντρίμμια κτιρίων μετά από σεισμό ή έκρηξη, εκτροχιασμός τρένου ή πτώση αεροσκάφους σε απόκρημνες χαράδρες κλπ.
Συμβάν Καταστροφής σε εξέλιξη (Active MCI) όταν πρόκειται για συμβάν εν εξελίξει στο οποίο οι δυνάμεις ή οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην δημιουργία του εξακολουθούν να υφίστανται και να ενεργούν, με αποτέλεσμα η ζωή των θυμάτων αλλά και του προσωπικού των σωστικών συνεργείων να βρίσκεται υπό συνεχή απειλή π.χ. Μη ελεγχόμενη πυρκαγιά.
Συμβάν Καταστροφής ανασχεθέν ή υπό έλεγχο ( Contained MCI ) όταν πρόκειται για συμβάν στο οποίο οι δυνάμεις ή οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην δημιουργία του δεν υφίστανται πλέον ή έχουν περιορισθεί, με αποτέλεσμα οι πιθανότητες για περαιτέρω τραυματισμούς να είναι μικρές
Στην αντιμετώπιση συμβάντων μαζικών καταστροφών εμπλέκονται κρατικές υπηρεσίες και εθελοντικοί φορείς. Συντονιστικό ρόλο όμως ασκεί η Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας με αποκεντρωμένη δράση σε νομαρχιακό επίπεδο με την μορφή του Συντονιστικού Νομαρχιακού Οργάνου.
Πρωταρχικό ρόλο και δράση αναλαμβάνει η Πυροσβεστική Υπηρεσία η οποία είναι υπεύθυνη για την λειτουργία:
• της διάσωσης και του απεγκλωβισμού (Rescue & Extrication)
• της κατάσβεσης πυρκαγιάς (Fire Suppression)
• της εξάλειψης και του περιορισμού επικίνδυνων συνθηκών (Hazart Elimination)
• και γενικά της εξασφάλισης συνθηκών ασφάλειας επί της σκηνής του συμβάντος (Scene Safety).Η συμμετοχή της Αστυνομίας επίσης είναι πολύ σημαντική και οι δράσεις που αναλαμβάνει συνίστανται:
• στην απομάκρυνση του κοινού και την ασφάλιση της περιμέτρου του τόπου του συμβάντος (Scene Security)
• στην ρύθμιση της κυκλοφορίας (Traffic Control)
• στην διεξαγωγή ερεύνης για τις συνθήκες του συμβάντος (Investigation)
• στην αναγνώριση των νεκρών ή των τραυματιών (Identification)
και στην ειδοποίηση των συγγενών των θυμάτων. (Notification)Η Υπηρεσία Επείγουσας Ιατρικής ασχολείται με τις σημαντικές λειτουργίες
• της διαλογής των τραυματιών (Triage)
• της καταχώρησης των στοιχείων των τραυματιών και της εφαρμοζόμενης θεραπείας (Documentation)
• της μεταφοράς των τραυματιών από τον τόπο του συμβάντος προς τους υγειονομικούς σχηματισμούς υποδοχής (Transportation) και
•της τροποποιημένης λειτουργίας του Νοσοκομείου Βάσης το οποίο θα υποδεχθεί και τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων (Modified Base-Hospital Function)
Σύμφωνα με το πρόγραμμα εκπαίδευσης του Αμερικάνικου Κολεγίου Επείγουσας Ιατρικής για την διαχείριση συμβάντος μαζικής καταστροφής, η αντιμετώπιση τέτοιων συμβάντων διαιρείται σε 3 φάσεις:
στη φάση της ενεργοποίησης (Activation Phase), στη φάση της εφαρμογής (Implementation Phase) και στη φάση της αποκατάστασης (Rehabilitation Phase).
Η φάση ενεργοποίησης περιλαμβάνει 2 επί μέρους ενότητες.
Αρχικά πρέπει να υπάρξει η σχετική ειδοποίηση των εμπλεκομένων υπηρεσιών περί της ύπαρξης της κατάστασης και να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός για την αρχική απάντηση. Η πρώτη πληροφόρηση μπορεί να προέλθει από τους πολίτες μέσω κλήσης για βοήθεια είτε από την Πυροσβεστική και την Αστυνομία, είτε απ’ ευθείας προς τον υγειονομικό σχηματισμό της περιοχής.
Στη συνέχεια πρέπει να οργανωθεί το συντονιστικό κέντρο στον τόπο του συμβάντος σε συνεργασία με τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες που θα καταφθάσουν στην περιοχή ως αποτέλεσμα της αρχικής απάντησης μετά την ειδοποίηση.
Οι πληροφορίες που αναζητούνται σε περίπτωση γνωστοποίησης Συμβάντος Μαζικής Καταστροφής είναι οι ακόλουθες:
• Ο ακριβής τόπος του συμβάντος
• Προκειμένου περί ατυχήματος με μεταφορικά μέσα, ενδιαφέρει ο αριθμός και το είδος των εμπλεκομένων οχημάτων στο συμβάν
• Ο αριθμός των τραυματιών και η βαρύτητα της κατάστασής τους
• Ύπαρξη επικίνδυνων υλικών ή άλλων ουσιών στην περιοχή του συμβάντος
• Ασφαλής δρόμος πρόσβασης στην περιοχή του συμβάντοςΤα βασικά σημεία στο σχεδιασμό της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών σε συμβάντα μαζικής καταστροφής που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα είναι :
• Η λειτουργία του ιατρικού ελέγχου και συντονισμού τόσο στο προνοσοκομειακό όσο και στο νοσοκομειακό επίπεδο με τον καθορισμό των προσώπων που θα αναλάβουν τον ρόλο του Συντονιστή Ιατρού στον τόπο του συμβάντος αλλά και στον χώρο του Νοσοκομείου Υποδοχής. Τα πρόσωπα αυτά πρέπει να έχουν εκπαιδευθεί στον τομέα της επείγουσας ιατρικής και της ιατρικής των καταστροφών και να έχουν σημαντική κλινική εμπειρία στον τομέα της επείγουσας αντιμετώπισης του τραύματος.
• Η λειτουργία της διαλογής των τραυματιών η οποία είναι δυναμική διαδικασία και εκτελείται σε τρεις φάσεις
• Η λειτουργία της μεταφοράς των ασθενών και των τραυματιών τόσο από τον τόπο του συμβάντος προς τον υγειονομικό σχηματισμό υποδοχής αλλά και από τον τόπο του συμβάντος ή τον υγειονομικό σχηματισμό βάσης προς άλλα τριτοβάθμια κέντρα αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις και οι κατάλληλες ενδείξεις. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει πολύ καλός συντονισμός στην χρήση επίγειων και εναέριων μεταφορικών μέσων.
• Η λειτουργία των επικοινωνιών που πρέπει να ενισχυθεί με τον κατάλληλο εξοπλισμό και απαιτεί πολύ καλό συντονισμό τόσο μεταξύ του προσωπικού στον τόπο του συμβάντος αλλά και μεταξύ προσωπικού και ιατρικού ελέγχου του Νοσοκομείου βάσης.
• Τέλος ο κατάλληλος σχεδιασμός της τροποποιημένης λειτουργίας του νοσοκομείου βάσης με την σωστή εκμετάλλευση των διαθέσιμων χώρων και την κινητοποίηση του προσωπικού αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων κρισίμων καταστάσεων στο νοσοκομειακό επίπεδο.
Βασικά σημεία στον σχεδιασμό και την οργάνωση για αντιμετώπιση ΣΜΚ σε προνοσοκομειακό επίπεδο είναι :
Ø Ο Καθορισμός επιχειρησιακών ρόλων προσωπικού με ορισμό ατόμων στις ακόλουθες θέσεις:
1)Συντονιστής ιατρικής υπηρεσίας στον τόπο του συμβάντος (On-site Medical Control Officer),
2)Υπεύθυνος Διαλογής (Triage Officer)
3)Υπεύθυνος Μεταφοράς Ασθενών (Transportation Officer)
4)Συνεργεία παροχής πρώτων βοηθειών (Τραυματιοφορείς – Νοσηλευτές)
Ø Η Επιλογή τοποθεσίας συγκέντρωσης των ασθενοφόρων (Ambulance Staging Area)
Ø Η Επιλογή τοποθεσίας για την εγκατάσταση του σταθμού συγκέντρωσης των τραυματιών για Διαλογή και παροχή πρώτων βοηθειών (Triage Collection Point – Field Hospital)
Ø Η Επιλογή και συγκέντρωση του απαραίτητου εξοπλισμού
Ø Η Ταξινόμηση θυμάτων κατά προτεραιότητα αντιμετώπισης (Διαλογή)
Ø Η Εκτίμηση του αριθμού των απαιτουμένων ασθενοφόρων (1 ασθενοφόρο / 5 ασθενείς)
Ø Η Καταγραφή πληροφοριών σε ειδικά έντυπα (Documentation)
Ø Η Διευθέτηση μεταφοράς ασθενών προς το Νοσοκομείο (Transportation)
Ø Η Εκτίμηση συνήθων συναισθηματικών αντιδράσεων
Ø Η Ενεργοποίηση εθελοντών
Βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται ούτως ώστε να γίνει κατάλληλη επιλογή τοποθεσίας για την ανάπτυξη της υγειονομικής υπηρεσίας προνοσοκομειακής φροντίδας στο τόπο του συμβάντος είναι οι ακόλουθες:
Η τοποθεσία πρέπει να είναι
•Εκτός δρόμου και ροής κυκλοφορίας
•Μακριά από πεσμένα ηλεκτροφόρα καλώδια
•Τουλάχιστον 50 μέτρα μακριά από φλεγόμενο όχημα
•Τουλάχιστον 700 μέτρα μακριά από σημείο πιθανής έκρηξης
•Μακριά από πεσμένα στο έδαφος καύσιμα
•Σε ανωφέρεια και ενάντια στην κατεύθυνση του ανέμου (uphill and upwind)Η περιοχή γύρω από το συμβάν για λόγους που έχουν σχέση με την ασφάλεια του προσωπικού διάσωσης αλλά και του τοπικού πληθυσμού γενικότερα, οριοθετείται σε τρεις ζώνες: α) Ζώνη κινδύνου β)Ζώνη ελέγχου – διαλογής γ) Ζώνη πρόσβασης
Τα όρια της κάθε ζώνης καθορίζονται από το τοπικό συντονιστικό όργανο.
•Εκτός δρόμου και ροής κυκλοφορίας
•Μακριά από πεσμένα ηλεκτροφόρα καλώδια
•Τουλάχιστον 50 μέτρα μακριά από φλεγόμενο όχημα
•Τουλάχιστον 700 μέτρα μακριά από σημείο πιθανής έκρηξης
•Μακριά από πεσμένα στο έδαφος καύσιμα
•Σε ανωφέρεια και ενάντια στην κατεύθυνση του ανέμου (uphill and upwind)Η περιοχή γύρω από το συμβάν για λόγους που έχουν σχέση με την ασφάλεια του προσωπικού διάσωσης αλλά και του τοπικού πληθυσμού γενικότερα, οριοθετείται σε τρεις ζώνες: α) Ζώνη κινδύνου β)Ζώνη ελέγχου – διαλογής γ) Ζώνη πρόσβασης
Τα όρια της κάθε ζώνης καθορίζονται από το τοπικό συντονιστικό όργανο.
Η ζώνη κινδύνου ελέγχεται από την Πυροσβεστική και εισέρχονται μέσα μόνο πυροσβέστες και διασώστες με τα προβλεπόμενα μέτρα ατομικής προστασίας, με σκοπό την άμεση εκκένωση της περιοχής από τα θύματα (απεγκλωβισμός – διάσωση).
Η ζώνη ελέγχου-διαλογής ελέγχεται από την Πυροσβεστική και μέσα σ’ αυτήν αναπτύσσεται ο Σταθμός Πρώτων Βοηθειών ή Σημείο Συγκέντρωσης Τραυματιών (Triage Collection Point / Field Hospital). Εδώ γίνεται η διαλογή των τραυματιών και εφαρμόζονται θεραπευτικοί χειρισμοί για την βασική υποστήριξη της ζωής με σκοπό την σταθεροποίηση των θυμάτων και την προετοιμασία τους για μεταφορά προς το νοσοκομείο. Στην περιοχή αυτή διαμορφώνεται κατάλληλος χώρος για την συγκέντρωση των πτωμάτων των νεκρών θυμάτων.
Η ζώνη πρόσβασης ή υποστήριξης ελέγχεται από την Αστυνομία και εδώ σταθμεύει ο κύριος όγκος των ασθενοφόρων και πυροσβεστικών οχημάτων και συγκεντρώνεται ο απαραίτητος εξοπλισμός και το προσωπικό των εμπλεκομένων υπηρεσιών εν αναμονή ανάληψης επιχειρησιακής δράσης. Επίσης από εδώ ξεκινάει η διακομιδή των θυμάτων προς το νοσοκομείο, με την επίβλεψη και την ευθύνη του Υπεύθυνου Μεταφοράς Ασθενών (Transportation/Ambulance Staging Officer). Εδώ διαμορφώνονται από την Αστυνομία ειδικοί χώροι για χρήση ως κέντρου επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, και ως κέντρου διοικητικής μέριμνας και υποστηρικτικών λειτουργιών (φαγητό – νερό – ανάπαυση).Προκειμένου για συμβάντα που έχουν να κάνουν με έκθεση σε τοξικούς, ραδιενεργούς ή άλλους παράγοντες, πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα και να προβλέπεται η ύπαρξη εγκαταστάσεων και εξοπλισμού για εφαρμογή απολύμανσης κατά προτίμηση πριν την απομάκρυνση των θυμάτων από τον τόπο του συμβάντος, αλλά σε κάθε περίπτωση και οπωσδήποτε πριν την είσοδο των ασθενών στο ΤΕΠ του νοσοκομείου υποδοχής.
Ας έλθουμε τώρα στην περιγραφή της φάσης της εφαρμογής. Η φάση της εφαρμογής περιλαμβάνει τρεις επί μέρους ενότητες:
Αρχικά πρέπει να διεξαχθεί η έρευνα και διάσωση των θυμάτων.
Στη συνέχεια διεξάγεται η διαλογή, η σταθεροποίηση και η μεταφορά των ασθενών.
Τελικά η φάση της εφαρμογής συμπληρώνεται με την ολοκλήρωση της αντιμετώπισης των θυμάτων και των επικίνδυνων συνθηκών στον τόπο του συμβάντος ενώ παράλληλα έχει ενεργοποιηθεί η τροποποιημένη λειτουργία του νοσοκομείου της περιοχής για την υποδοχή των τραυματιών.
Με την άφιξη της υγειονομικής ομάδας προνοσοκομειακής φροντίδας στον τόπο του συμβάντος ο υπεύθυνος του ιατρικού ελέγχου επί της σκηνής του συμβάντος προβαίνει σε σύντομη εκτίμηση της κατάστασης δίνοντας έμφαση στην ύπαρξη επικίνδυνων συνθηκών, στον κατά προσέγγιση υπολογισμό του αριθμού των θυμάτων, σε αδρή εκτίμηση της βαρύτητας των τραυματισμών και ζητάει ενισχύσεις ή εξειδικευμένη βοήθεια αν αυτό απαιτείται.
Δίνονται οι πρώτες πληροφορίες στο κέντρο επικοινωνιών του νοσοκομείου υποδοχής ούτως ώστε να αποφασισθεί ο βαθμός κινητοποίησης του προσωπικού του νοσοκομείου και να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο τροποποιημένης λειτουργίας για την υποδοχή των τραυματιών.
Η υγειονομική ομάδα αναπτύσσεται και αναλαμβάνει δράση.Ο στόχος στην αντιμετώπιση μαζικών καταστροφών είναι η προσφορά των μεγίστων υπηρεσιών για την διάσωση όσο το δυνατόν περισσοτέρων επιζώντων.
Κάτω από τέτοιες τραγικές συνθήκες, οι παρεχόμενες φροντίδες ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα πρότυπα, ούτως ώστε να κρατηθούν στην ζωή όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα με τα διαθέσιμα μέσα.
Το πιο δύσκολο σημείο σε τέτοιες καταστάσεις είναι ο εντοπισμός βαρέως πασχόντων ή τραυματισμένων με αναστρέψιμες βλάβες, οι οποίοι έχουν αυξημένες πιθανότητες επιβίωσης εάν τους προσφερθεί έγκαιρα η κατάλληλη υποστήριξη.
Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος πρέπει να εφαρμοσθεί ένα σύστημα αξιολόγησης της βαρύτητας της κατάστασης των τραυματιών και να γίνει ταξινόμηση κατά κατηγορίες προτεραιότητας αντιμετώπισης .Το σύστημα αυτό πρέπει να είναι απλό και να εφαρμόζεται γρήγορα.
Αυτή ακριβώς η λειτουργία που ονομάζεται Διαλογή (Triage) είναι μια δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται στον χρόνο και για αυτό ακριβώς τον λόγο γίνεται σε τρεις φάσεις.
Η διαλογή της πρώτης φάσης ή διαλογή επόπτευσης που είναι και η πιο απλή εφαρμόζεται συνήθως από το προσωπικό διάσωσης στον τόπο του συμβάντος.
Η διαλογή της δεύτερης φάσης γίνεται από ιατρικό προσωπικό (Υπεύθυνος Διαλογής) και γίνεται στον χώρο συγκέντρωσης των τραυματιών σε προνοσοκομειακό επίπεδο.
Τέλος η διαλογή τρίτης φάσης γίνεται με την άφιξη των τραυματιών στο Νοσοκομείο Υποδοχής.Κατά το Πρώτο Στάδιο Διαλογής ( SURVEYOR'S TRIAGE - FIRST PHASE ) οι τραυματίες μαρκάρονται με ειδικές έγχρωμες αυτοκόλλητες ταινίες, που κάθε χρώμα αντιπροσωπεύει και μια κατηγορία διαλογής. (SURVEYOR'S TRIAGE TAPES)
Προσωπικό που εμπλέκεται σ' αυτό το στάδιο απαρτίζεται από ένα έμπειρο διασώστη ή άλλο άτομο (SURVEYOR) ο οποίος επιτελεί την διαλογή και από βοηθητικό προσωπικό - τραυματιοφορείς (TRIAGE SUPPORT PERSONNEL) που θα μεταφέρουν τους τραυματίες προς τον χώρο συγκέντρωσης τραυματιών (TRIAGE COLLECTION POINT).
Απαραίτητος εξοπλισμός για την διαδικασία αυτή είναι ο εφοδιασμός του βοηθητικού προσωπικού με φορεία μεταφοράς τραυματιών και με ειδικές φορεσιές προστασίας από επαφή με αίματα ή άλλα βιολογικά υγρά.
Σ' αυτή την φάση δεν εφαρμόζεται καμιά θεραπευτική παρέμβαση εκτός από εφαρμογή πιεστικής επίδεσης σε τραύμα με ενεργό αιμορραγία ή διόρθωση της θέσης της κεφαλής για διατήρηση ανοικτού αεραγωγού.
Σαν κατάλληλο πρωτόκολλο ενεργειών για την πρώτη φάση διαλογής προτείνεται η μέθοδος START (Simple Triage And Rapid Treatment) που περιγράφηκε για πρώτη φορά από την Πυροσβεστική Υπηρεσία του Los Angeles, California - USA στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Το πρωτόκολλο αυτό στηρίζεται στην εκτίμηση 3 βασικών παραμέτρων και συγκεκριμένα της αναπνοής, της κυκλοφορίας και του επιπέδου συνείδησης.
Κατά τον έλεγχο της αναπνοής ενδιαφέρει η ύπαρξη αυτόματης αναπνοής, η δυνατότητα διατήρησης ανοικτού αεραγωγού και η συχνότητα αναπνοών στο λεπτό.
Κατά τον έλεγχο της κυκλοφορίας εξετάζεται η ύπαρξη ψηλαφητού σφυγμού στην κερκιδική αρτηρία ή η ύπαρξη αρρυθμίας.
Τέλος το επίπεδο συνείδησης ελέγχεται με την δυνατότητα του θύματος να εκτελέσει απλά παραγγέλματα.
Σύμφωνα με αυτό το πρωτόκολλο ασθενείς που μπορούν να περπατήσουν και να μετακινηθούν μόνοι τους από τον τόπο του συμβάντος μαρκάρονται ως ελαφρά περιστατικά με (Πράσινο).
Ασθενείς που δεν αναπνέουν παρά την διόρθωση της θέσης της κεφαλής για διάνοιξη του αεραγωγού μαρκάρονται ως νεκροί με (Μαύρο). Αν αναπνέουν με συχνότητα πάνω από 30 αναπνοές το λεπτό μαρκάρονται ως επείγοντα περιστατικά με (Κόκκινο). Αν αναπνέουν με συχνότητα κάτω από 30 αναπνοές το λεπτό τότε μαρκάρονται ως σοβαρά περιστατικά με (Κίτρινο) και προχωράμε στον έλεγχο της κυκλοφορίας.
Αν δεν ψηλαφάται κερκιδικός σφυγμός ή αν υπάρχει αρρυθμία τότε μαρκάρονται ως επείγοντα με (Κόκκινο), σε αντίθετη δε περίπτωση ως σοβαρά περιστατικά και μαρκάρονται με (Κίτρινο) και προχωράμε στον έλεγχο του επιπέδου συνείδησης.
Αν δεν απαντούν σε λεκτικά ερεθίσματα και δεν εκτελούν παραγγέλματα μαρκάρονται ως επείγοντα με (Κόκκινο), σε αντίθετη δε περίπτωση ως σοβαρά και μαρκάρονται με (Κίτρινο).
Για την λειτουργία της διαλογής απαιτούνται ειδικές έγχρωμες ταινίες και αριθμημένες καρτέλες καθώς επίσης και ειδικά έντυπα καταχώρησης των στοιχείων των θυμάτων.
Επίσης πρέπει να υπάρχουν ειδικές διακριτικές πινακίδες στα αντίστοιχα χρώματα του διεθνούς κώδικα του προσδιορισμού των κατηγοριών διαλογής. Με την χρήση αυτών των έγχρωμων πινακίδων ο χώρος συγκέντρωσης των τραυματιών χωρίζεται σε 4 διαφορετικές περιοχές που κάθε μια τους αντιστοιχεί σε ξεχωριστή κατηγορία διαλογής. Με τον τρόπο αυτό οι ελαφρά τραυματισμένοι συγκεντρώνονται σε ξεχωριστή περιοχή, οι βαριά τραυματίες σε άλλη περιοχή κ.ο.κ.
Στο Δεύτερο Στάδιο Διαλογής (TRIAGE COLLECTION POINT - SECOND PHASE) οι τραυματίες που έχουν πλέον μεταφερθεί στον χώρο συγκέντρωσης τραυματιών (COLLECTION POINT) μπορούν να αξιολογηθούν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Προσωπικό που εμπλέκεται σ' αυτή την φάση της διαλογής απαρτίζεται από έμπειρο ιατρό (TRIAGE OFFICER) που με την βοήθεια ειδικά εκπαιδευμένου νοσηλευτικού προσωπικού στην αντιμετώπιση πολυτραυματία, κάνουν τις εξής συγκεκριμένες εργασίες:
α) Επιβεβαιώνουν ή αναθεωρούν την διαλογή που ήδη έχει γίνει στο πρώτο στάδιο
β) Εφαρμόζουν θεραπευτικούς χειρισμούς για την υποστήριξη ζωτικών λειτουργιών και συγκεκριμένα έλεγχο αιμορραγίας, εξασφάλιση αναπνοής, ακινητοποίηση καταγμάτων κλπ στα πλαίσια πάντα της παροχής των πρώτων βοηθειών.
γ) Τοποθετούν πάνω σε κάθε τραυματία την ειδική καρτέλα προσδιορισμού της κατηγορίας διαλογής (TRIAGE TAG)
α) Επιβεβαιώνουν ή αναθεωρούν την διαλογή που ήδη έχει γίνει στο πρώτο στάδιο
β) Εφαρμόζουν θεραπευτικούς χειρισμούς για την υποστήριξη ζωτικών λειτουργιών και συγκεκριμένα έλεγχο αιμορραγίας, εξασφάλιση αναπνοής, ακινητοποίηση καταγμάτων κλπ στα πλαίσια πάντα της παροχής των πρώτων βοηθειών.
γ) Τοποθετούν πάνω σε κάθε τραυματία την ειδική καρτέλα προσδιορισμού της κατηγορίας διαλογής (TRIAGE TAG)
Εξοπλισμός που απαιτείται στην φάση αυτή περιλαμβάνει συλλογές υγειονομικού και επιδεσμικού υλικού, νάρθηκες ακινητοποίησης καταγμάτων, φορεία για ακινητοποίηση πολυτραυματία, συσκευές υποστήριξης της αναπνοής κλπ.
Πρέπει να σημειωθεί ότι θύματα που βρίσκονται σε υστερία και νευρικό κλονισμό απομακρύνονται από τον τόπο του συμβάντος και διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα θύματα, διότι με την συμπεριφορά τους δημιουργούν πανικό και σύγχυση.
Και αυτά τα άτομα πρέπει να υποβληθούν στην εξέταση της δευτερογενούς διαλογής για τον αποκλεισμό ύπαρξης κάποιου άλλου ιατρικού προβλήματος που χρειάζεται άλλου είδους υποστήριξη, πέρα από την προσπάθεια καθησυχασμού και ψυχολογικής στήριξης που επιχειρείται σ' όλα τα θύματα.
Τέλος ειδική μέριμνα δίνεται στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες έχουμε θύματα μέλη μιας οικογένειας όπου παιδιά και γονείς έχουν ταξινομηθεί σε διαφορετικές κατηγορίες διαλογής. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται προσπάθεια τα παιδιά να μείνουν κοντά σε κάποιον από τους γονείς και κατ' εξαίρεση γίνεται παραβίαση της σειράς προτεραιότητας όσον αφορά την μεταφορά ασθενών προς τον υγειονομικό σχηματισμό υποδοχής.
Υπάρχει ένα διεθνές σύστημα εγχρώμου κώδικα που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της κατηγορίας διαλογής θυμάτων μαζικής καταστροφής.
Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι το μαύρο, το κόκκινο, το κίτρινο και το πράσινο.
Τα χρώματα αυτά χρησιμοποιούνται στις ειδικές αυτοκόλλητες ταινίες της διαδικασίας της πρωτογενούς διαλογής, στις ειδικές καρτέλες προσδιορισμού κατηγορίας διαλογής των θυμάτων αλλά και στις ειδικές ενδεικτικές πινακίδες που χωρίζουν τον χώρο συγκέντρωσης των τραυματιών στις αντίστοιχες περιοχές.
Αφού γίνουν όλες αυτές οι ενέργειες οι τραυματίες μεταφέρονται στον χώρο συγκέντρωσης τραυματιών για μεταφορά (TRANSPORTATION AREA), όπου ο Υπεύθυνος Μεταφοράς Ασθενών (TRANSPORT OFFICER) διεκπεραιώνει την μεταφορά των θυμάτων προς το Νοσοκομείο με τα διαθέσιμα μέσα μεταφοράς τραυματιών όπως π.χ. ασθενοφόρα ή ελικόπτερα.
Τα κύρια καθήκοντα του Υπεύθυνου Μεταφοράς Ασθενών είναι :1] Συγκέντρωση των ασθενοφόρων οχημάτων σε συγκεκριμένο χώρο, Χώρος Συγκέντρωσης Ασθενοφόρων (Ambulance Staging Area), ο οποίος βρίσκεται συνήθως κοντά στο χώρο συγκέντρωσης των τραυματιών για μεταφορά.
2] Διευθέτηση μεταφοράς ασθενών προς τον Υγειονομικό Σχηματισμό Υποδοχής
3] Συμπλήρωση του ειδικού εντύπου καταχώρησης στοιχείων των τραυματιών (MCI-PATIENT DESTINATION LOG), όπου αναγράφει το μέσο μεταφοράς, την ώρα αναχώρησης από τον τόπο του συμβάντος και τον τελικό προορισμό της μεταφοράς.
4] Καταγραφή των ενισχύσεων σε προσωπικό και οχήματα που καταφθάνουν στον τόπο του συμβάντος στο ειδικό έντυπο καταχώρησης διαθέσιμων μέσων και προσωπικού (RESCUE PERSONNEL & EQUIPMENT LOG) - Ανάθεση καθηκόντων στο νεοαφιχθέν προσωπικό.
Στο σχεδιασμό για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής πρέπει να προβλεφθεί και κάποιο σύστημα περισυλλογής και διατήρησης των σορών των νεκρών θυμάτων.
Έχει προταθεί για αυτό το σκοπό η τοποθέτηση των νεκρών σωμάτων σε container φορτηγά ψυγεία ή σε άλλους χώρους που μπορούν να διατηρούν χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος όπως π.χ. κλειστά γυμναστήρια, παγοδρόμια κ.λ.π.
Ας αναφερθούμε τώρα στα Βασικά σημεία του σχεδιασμού και της οργάνωσης για αντιμετώπιση ΣΜΚ σε νοσοκομειακό επίπεδο
Στην εφαρμογή ενός σχεδίου ετοιμότητας απάντησης ενός Νοσοκομείου για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής λαμβάνεται υπ’ όψιν η παράμετρος της θεωρητικής χωρητικότητας που αντανακλά την δυνατότητα του Νοσοκομείου να χειρισθεί με μικρή προθεσμία προειδοποίησης, έναν αριθμό θυμάτων περίπου ισοδύναμο με το 20% του συνόλου των κλινών του.Αυτή η παράμετρος χρησιμοποιείται κυρίως για να αποφασισθεί ο αριθμός του υγειονομικού εξοπλισμού που θα πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμος.
Θέματα οργανωτικής δομής και λειτουργίας του Νοσοκομείου σε περίπτωση διαχείρισης κρίσεως συμβάντος μαζικής καταστροφής: είναι
Ø Ο Καθορισμός Συντονιστικού Κέντρου (κατάλληλος χώρος σε άμεση γειτνίαση με το κέντρο επικοινωνιών και εφοδιασμένος με κατάλληλο εξοπλισμό)
Ø Η Σύνθεση επιτροπής κεντρικού ελέγχου διαχείρισης κρίσεως (Υπεύθυνος Διοικητικής Υπηρεσίας – Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας – Υπεύθυνος Νοσηλευτικής Υπηρεσίας – Υπεύθυνος Τεχνικής Υπηρεσίας)
Ø Η Κινητοποίηση προσωπικού (“Μοντέλο Καταρράκτη”) στο τηλεφωνικό κέντρο
Ø Η Ενεργοποίηση άμεσης διάθεσης Συλλογών Υγειονομικού – Φαρμακευτικού Υλικού
Ø Η Ενεργοποίηση άμεσης διάθεσης αποθεματικού Ιματισμού
Ø Η Ενεργοποίηση Υπηρεσίας Αποστείρωσης και Κλιβανισμού
Ø Η Ενεργοποίηση Τεχνικής Υπηρεσίας – Χορήγηση Οξυγόνου
Ø Η Ενεργοποίηση Προσωπικού Ασφαλείας και Φύλαξης του Νοσοκομείου
Ø Η Οργάνωση και ο καταμερισμός των χώρων υποδοχής των τραυματιών και των χώρων θεραπευτικής αντιμετώπισης
Ø Η Οργάνωση των χειρουργείων και του χώρου αναμονής για διακομιδή
Ø Η Ενεργοποίηση της νοσηλευτικής υπηρεσίας και των τραυματιοφορέων
Ø Η Ενεργοποίηση της διοικητικής μέριμνας και της κοινωνικής υπηρεσίας
ØΟ Καθορισμός υπεύθυνου τύπου (Συνήθως ο Υπεύθυνος Διοικητικής Υπηρεσίας ή / και ο Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας) και η διαμόρφωση χώρου υποδοχής των συγγενών και των μέσων μαζικής επικοινωνίας
Ø Ο Καθορισμός υπεύθυνου επαφής με άλλες υπηρεσίες όπως π.χ. Πυροσβεστική ή Αστυνομία (Συνήθως ο Υπεύθυνος Ιατρικής Υπηρεσίας) και τέλος
ØΟ βαθμός κινητοποίησης του προσωπικού του Νοσοκομείου που μπορεί να είναι πλήρης ή μερικός και που εξαρτάται από το είδος της κατάστασης που αντιμετωπίζεται.
ØΑν π.χ. υπολογίζεται ότι το Νοσοκομείο θα υποδέχεται τραυματίες για μεγάλο χρονικό διάστημα (> από 8 ώρες) τότε ειδοποιείται μόνο το μισό προσωπικό και στους υπόλοιπους δίνεται η εντολή να προσέλθουν στην υπηρεσία μετά από 6-8 ώρες όταν θα επέρχεται ο κάματος στο προσωπικό που πρώτο αντιμετώπισε την κατάσταση.
ØΑν πάλι ο Υγειονομικός σχηματισμός υποδοχής υπολογίζεται ότι θα δεχθεί μεγάλο αριθμό τραυματιών οι οποίοι θα παραμείνουν για μικρό χρονικό διάστημα επειδή η τελική τους αντιμετώπιση θα λάβει χώρα σε άλλο νοσοκομείο και η όλη διαδικασία υπολογίζεται να κρατήσει για λιγότερο από 8 ώρες μπορεί να απαιτηθεί κινητοποίηση μέχρι και των 2/3 του συνόλου ή και όλου του προσωπικού για την αντιμετώπιση της κατάστασης.
Πάντως σε κάθε περίπτωση λαμβάνεται μέριμνα να μην απασχολείται προσωπικό για πάνω από 8 ώρες συνεχόμενης υπηρεσίας.
Ας έρθουμε τώρα στην περιγραφή της φάσης της αποκατάστασης.
Η φάση της αποκατάστασης περιλαμβάνει τρεις επί μέρους ενότητες:
Ολοκληρώνεται η απόσυρση των εμπλεκομένων υπηρεσιών από τον τόπο του συμβάντος και σταδιακά γίνεται επιστροφή στις συνηθισμένες λειτουργίες.
Τέλος η φάση της αποκατάστασης κλείνει με την διαδικασία της κριτικής ανάλυσης της επιχειρησιακής δράσης με σκοπό τον εντοπισμό ελλείψεων και άλλων προβλημάτων προκειμένου να γίνουν διορθωτικές κινήσεις στα υπάρχοντα σχέδια ετοιμότητας απάντησης των εμπλεκομένων υπηρεσιών για αντιμετώπιση τέτοιων κρισίμων συμβάντων.
Η Ένωση Επιτροπών για την Πιστοποίηση Ποιότητας Υγειονομικών Μονάδων επιβάλλει σε κάθε νοσοκομείο να έχει ένα γραπτό σχέδιο ενεργειών για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής. Το σχέδιο αυτό πρέπει να δοκιμάζεται με την διεξαγωγή ασκήσεων ετοιμότητας κάθε 6 μήνες και να τροποποιείται ανάλογα με τα προβλήματα ή τις ατέλειες που εντοπίζονται.
Ένα θέμα που πολλές φορές παραλείπεται στον σχεδιασμό ενεργειών για αντιμετώπιση συμβάντος μαζικής καταστροφής είναι αυτό που αφορά τις ψυχολογικές επιπτώσεις και ανάγκες που προκαλεί η καταστροφή στους επιζώντες αλλά και στους διασώστες που αντιμετωπίζουν το συμβάν.
Σύμφωνα με τον Gibson οι ψυχολογικές επιπτώσεις μιας καταστροφής και η διαδικασία της ψυχολογικής αποκατάστασης εκτυλίσσονται κατά στάδια, ξεκινώντας από
το στάδιο της εμβροντησίας με το ξέσπασμα της κρίσης,
το στάδιο της συνειδητοποίησης του γεγονότος
το στάδιο της κατανόησης των επιπτώσεων του γεγονότος και τέλος
το στάδιο της προσαρμογής στα νέα δεδομένα που ξεκινάει σε απώτερο χρόνο μετά την εκδήλωση της καταστροφής
Από μελέτες που έχουν γίνει μετά από καταστροφές παρατηρούνται σημαντικά προβλήματα από την ψυχική σφαίρα των επιζώντων θυμάτων αλλά και των διασωστών που αντιμετώπισαν το συμβάν. Συχνά αναφέρεται κατάθλιψη, άγχος, εφιάλτες και τραυματικές επαναλαμβανόμενες αναμνήσεις του συμβάντος καθώς επίσης και σύνδρομο χρόνιας κόπωσης. Ο όρος Σύνδρομο Μετατραυματικού Άγχους έχει γίνει ευρέως γνωστός και μπορεί να ταλαιπωρεί πολλούς ανθρώπους που βίωσαν τέτοια τραυματικά γεγονότα.
Για τον λόγο αυτό η διαδικασία της κριτικής ανάλυσης της επιχειρησιακής δράσης ιατρικού, νοσηλευτικού και λοιπού διασωστικού προσωπικού είναι πολύ σημαντική ενέργεια που πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν συντομότερα μετά το συμβάν.
Από την άλλη πλευρά τόσο οι επιζώντες από την καταστροφή όσο και οι συγγενείς των θυμάτων πρέπει να υποστηριχθούν ψυχολογικά από δίκτυο επαγγελματιών ψυχικής υγείας (Ψυχίατροι, Ψυχολόγοι, Κοινωνικοί Λειτουργοί) για να μπορέσουν να επουλώσουν το πλήγμα που η καταστροφή έφερε στη ζωή τους.
Τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο πρέπει να γίνονται ασκήσεις ετοιμότητας με όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες στην αντιμετώπιση μαζικών καταστροφών, ούτως ώστε όλο το προσωπικό να εξοικειώνεται με τα ειδικά έντυπα και τους ειδικούς κώδικες, κατανοώντας παράλληλα τον ρόλο που θα κληθεί να παίξει σε τέτοιες καταστάσεις.
Από την άλλη πλευρά το κοινό δεν έχει ενημερωθεί ποτέ για το πως θα λειτουργήσουν οι κρατικές υπηρεσίες κάτω από τέτοιες συνθήκες, πως πρέπει να αντιδράσει, από που θα παίρνει οδηγίες κλπ.
Η διεξαγωγή ασκήσεων ετοιμότητας δεν δημιουργεί πανικό και αναστάτωση, όπως πολλοί πιστεύουν. Αντίθετα μάλιστα, τον πανικό και την σύγχυση είναι που προσπαθεί να εξαλείψει ώστε, αν κάποια μαζική καταστροφή πλήξει την τοπική μας κοινωνία, να μην αιφνιδιάσει τις κρατικές υπηρεσίες και βρει τους πολίτες ανημέρωτους.
Συνοψίζοντας, κανείς από μας δεν θα ήθελε να ζήσει ένα συμβάν μαζικής καταστροφής.
Και μέχρι τώρα μόνο από καθαρή τύχη δεν έχουμε γευθεί την τραυματική εμπειρία ενός τέτοιου γεγονότος.
Όμως δεν πρέπει να μένουμε μόνο σε ευχές.Πρέπει να προετοιμαζόμαστε για την αντιμετώπιση τέτοιων δυσάρεστων καταστάσεων.
Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να σώσουμε περισσότερες ζωές και μόνο έτσι θα επαναφέρουμε γρήγορα την τοπική κοινωνία μας στους κανονικούς της ρυθμούς.
